De oorlog in Oekraïne roept natuurlijk veel angst op, en we weten dat bange mensen vaak terugvallen op primitief gedrag. Toch is het bij elke crisis weer schokkend om te zien hoe velen (nog meer dan gewoonlijk) terechtkomen in zwartwit denken. De hele wereld wordt versimpeld tot een goede en een foute kant, en zowel in de media als op social media vliegt het extremisme je om de oren. Nuance? Vergeet het maar.
Eenzijdigheid aan beide kanten
In de huidige crisis rondom Oekraïne zien we twee uitersten. Er zijn mensen die niet willen horen dat Poetin een meedogenloze despoot is die niets geeft om democratie. Zij zijn zo woedend over het geblunder van westerse leiders dat ze Poetin als held willen zien. Daar recht tegenover staan de Poetinhaters die hartstochtelijk geloven in het westerse model en geen kritiek op het westen willen horen. Ze zijn totaal niet geïnteresseerd in eventuele motieven van Poetin, en noemen degenen die daar wel mee bezig zijn al snel landverraders, 5e colonne of Poetinlovers.
Poetin is de schurk
Veel van onze kwaliteitsmedia horen bij het tweede kamp. Ze scharen zich achter de westerse politici en negeren gemakshalve hoe Poetin geprovoceerd is. Zo kunnen we in een lange analyse in de Volkskrant lezen dat alles de schuld van de Russische leider is en dat het westen hooguit toegeeflijkheid valt te verwijten. We hebben Poetin gewoon niet hard genoeg aangepakt omdat we naïef en hebberig waren; we wilden liever handel drijven en wegkijken van zijn duistere kanten.
Poetin kon al jarenlang toewerken naar de oorlog met Oekraïne – dankzij ons wegkijken https://t.co/byOJRmIBQM
— Arnout Brouwers (@arnout_brouwers) February 25, 2022
De motieven van Poetin negeren
Het is waar dat Poetin een keiharde KGB’er is die genadeloos afrekent met politieke tegenstanders. Hij gelooft niet in vrijheid, democratie en zelfbeschikkingsrecht, hij gelooft in het recht van de sterkste. Maar betekent dit dat hij een schuimbekkende gek is zonder rationele motieven? Als Arnout Brouwers vertelt over de oorlog van Rusland tegen Georgië (2008) zegt hij: “…nooit, nooit kom ik een levende ziel tegen die begrijpt waarom die oorlog nodig was.” Bij zo’n uitspraak vraag je je af of Brouwers wel eens buiten zijn bubbel komt.
Velen hebben gewezen op de NAVO-top in Boekarest (mei 2008) toen de NAVO na een hele reeks uitbreidingen ook nog eens aan Oekraïne en Georgië lidmaatschap beloofde. Poetin was hier woedend over. Het is niet moeilijk om de link te leggen met de daarop volgende inval in Georgië. Maar Brouwers vermijdt zorgvuldig dit belangrijke feit te noemen en maakt een karikatuur van het standpunt van Poetin: “De democratische omwentelingen in Georgië en Oekraïne vervullen hem met weerzin. De nieuwe leiders dansen niet naar zijn pijpen en flirten zelfs met de Navo!”
Naïef
Wat heeft een analyse voor zin als je niet eens probeert de tegenstander te doorgronden? Brouwers verwijt het westen naïviteit, maar blijkt er zelf een naïef wereldbeeld op na te houden. Gênant is een zin die zo uit het opstel van een 14-jarig schoolmeisje zou kunnen komen: “En dat is nu precies waar het einde van de Koude Oorlog een einde aan heeft gemaakt: vanaf nu zijn mensen vrij, en landen ook, om aansluiting te zoeken bij westerse clubs als de EU en de Navo.” Je zou er bijna roze bloemetjes en hartjes omheen gaan tekenen…
Westerse oogkleppen
Deze westerse kokerblindheid zien we veel momenteel. ‘Wij’ zijn de goeien die overal democratie en vrijheid brengen. Invloedssferen? Machtsblokken? Dat is achterhaald. In deze nieuwe blije wereld is iedereen voor democratie! Degenen die dit wereldbeeld uitdragen, beseffen blijkbaar niet dat het grootste deel van de wereld hooguit oppervlakkig westerse zaken overgenomen heeft, maar onder dat dunne laagje helemaal niet zo westers is.
Natuurlijk zijn in al die werelddelen dissidenten te vinden die werkelijk in de westerse waarden geloven, maar waar zijn deze mensen in de meerderheid? De meeste niet-westerse regeringen bewijzen slechts lippendienst aan het westen, zo lang het westen macht heeft. En die macht is tanende. Poetin grijpt nu zijn kans, het is een kwestie van tijd voor China dat ook doet. Wensdenken van westerse media en politici zal dit niet tegenhouden.
Poetin als held
Dan hebben we aan de andere kant van het spectrum mensen die alleen maar de fouten van het westen zien, en geen kwaad woord over Poetin willen horen. Meest geruchtmakende voorbeeld is natuurlijk Thierry Baudet die donderdag onderstaand statement gaf en erin slaagde om in dit hele verhaal niets negatiefs over Poetin te zeggen. Precies hetzelfde zwartwit denken, maar dan de andere kant op.
Statement over de actuele situatie in Oekraïne. #FVD pic.twitter.com/ZefK5ub18K
— Thierry Baudet (@thierrybaudet) February 24, 2022
Ja, Poetin is nodeloos geprovoceerd. Al zijn waarschuwingen zijn in de wind geslagen door het arrogante westen dat zich overwinnaar voelde en Rusland negeerde. Maar een getreiterde beer die vernietigend toeslaat is nog altijd een gevaarlijke beer en geen schattig lammetje. En als klap op de vuurpijl vraagt de FvD-leider zich af of ‘het NAVO-lidmaatschap nog wel van onze tijd is’…! Wat denkt hij? Dat Poetin onze soevereiniteit zal respecteren als wij maar aardig voor hem zijn?
Oppositie in Rusland
Dit kritiekloze verhaal van Baudet is nog veel naïever dan het roze wereldbeeld dat Arnout Brouwers ons voorschotelt. In Nederland komt Baudet weg met zijn provocerende uitspraken en bizarre gedachtenexperimenten; in Rusland zitten dwarse politici achter de tralies, als ze nog leven. Misschien moet Baudet maar eens een reisje naar het strafkamp IK-2 in Pokrov maken om te kijken hoe dit in de praktijk werkt.
Roependen in de woestijn
Tussen deze twee naïeve wereldbeelden zou je een wereld aan verscheidenheid verwachten, maar het lijkt vaak eerder een woestijn. Degenen die wel beide kanten belichten, worden voortdurend in een van de extreme kampen geduwd en moeten regelmatig toelichten dat de zaak niet zwartwit ligt. Aan de ene kant de Poetinvereerders uitleggen dat deze man een nietsontziende KGB’er is, aan de andere kant Ongehoord Nieuws verdedigen tegen kwaadaardige laster.
Door de jaren heen waren er heel wat deskundigen die waarschuwden tegen de kortzichtige westerse politiek, maar ze waren nooit welkom. De vloek van groepsdenken: kritiek wordt niet gewaardeerd. Wierd Duk schreef in 2014 al een uitgebreide analyse waarin hij wees op de gevaren van de westerse koers, en hij was niet de enige. Luister vooral even naar de woorden van John Mearsheimer, een andere roepende in deze woestijn.
Manman, wat hebben mensen als Mearsheimer en Stephen Cohen toch gelijk gekregen – ze werden weggehoond destijds toen ze waarschuwden niet met vuur te spelen: https://t.co/XvTLewp6rB
— Wierd Duk (@wierdduk) February 25, 2022
The Russians did it!
Was er maar geluisterd naar deze waarschuwingen. Werd kritiek op de macht in het westen maar eens serieus genomen. Maar nee. Elke keer dat er werkelijk weerstand is, wordt dit geframed als extreemrechts of als Russische beïnvloeding. Dat laatste gebeurde zo vaak dat het werkelijk belachelijk werd. Brexit? Trump? Overal zaten ‘de Russen’ achter. Denk ook aan de afgang van EUvsDisinfo – het Europese nepnieuwsbureau dat hopeloos door het ijs zakte – en niet te vergeten minister Ollongren met haar ‘Russische desinformatie’ waar ze nooit bewijs voor kon geven.
Dat Rusland voortdurend als boeman is gebruikt, helpt niet mee om mensen nu te overtuigen dat Poetin werkelijk de fout in gaat. ‘O ja? Het zal wel weer. Jullie geven immers altijd ‘de Russen’ de schuld als iets niet naar jullie zin gaat?’ Veel liefde voor Poetin is best verklaarbaar als je bedenkt hoe vaak in het verleden oprechte kritiek geframed werd als Russisch nepnieuws. Je kunt je trouwens ook afvragen hoe deze voortdurende laster Poetin getergd heeft. Maar dat onze politici en media niet deugen, wil niet zeggen dat Poetin onze redder is.
Poetin lijkt gek geworden
Wat we deze week van Poetin hebben gezien, is ongekend. Eerder kwam hij over als een koele strateeg, nu spreekt hij woorden vol haat en wrok tegen het westen. Poetin is letterlijk en figuurlijk een grens overgegaan. Is er nog een weg terug mogelijk? Komt deze man nog terug aan de onderhandelingstafel of is hij in staat om nu in zijn woede de halve wereld op te blazen? En zo ja: heeft hij de macht daarvoor?
President Zelenskyy van Oekraïne deed deze week een beroep op de Russische bevolking. Hij riep hen op om te protesteren tegen de invasie, en er zijn inderdaad protesten. Er zijn zelfs geruchten over hooggeplaatste Russen die zouden protesteren tegen de oorlog. Er zijn ook geruchten dat de oorlog niet voorspoedig zou verlopen voor Poetin. Maar wat is waar? Het eerste slachtoffer in oorlogen is niet alleen nuance, maar ook de waarheid.
Mark Rutte en Oekraïne
Het zou mooi zijn als we in Nederland tenminste nog leiders hadden die niet meededen aan het zwartwit denken, die geen verdeeldheid zaaiden om hun eigen kortetermijnbelangen te dienen. Helaas, wij hebben Mark Rutte. Na een klungelige start bij Jinek speelt de premier inmiddels de stoere staatsman. Hij weet na twee jaar corona dat kuddegedrag zich niet alleen uit in zwartwit denken, maar ook in het bangelijk samenklonteren om een leider.
Wedden dat de #VVD dit weekend omhoog vliegt in de peilingen?📈
Want het is oorlog en 'dus' moeten we ons allemaal scharen om De Grote Leider #MarkRutte🤪
(die nog zat te ginnegappen bij #Jinek uren nadat al bekend was dat het in #Oekraïne gierend uit de klauw liep)🙄— Maaike van Charante (@Repelsteeltje21) February 26, 2022
Zelf nadenken
Zwartwit denken is gevaarlijk. Als we dat doen, worden we een kudde die niet meer denkt, maar gelooft. Dat geloof kan mooi en veilig lijken, maar het is een enorme valkuil omdat het niets meer met de werkelijkheid te maken heeft. Het maakt niet alleen dat we een vertekend beeld van de wereld krijgen, het maakt ook dat we te manipuleren zijn. Een kudde vraagt om een herder.
Wat ik wil zeggen met dit stuk laat zich heel kort samenvatten: blijf altijd zelf nadenken.
Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.
.
