Titelfoto: Pieter Omtzigt door Roel Wijnants, CC BY-NC 2.0.
Tot verbijstering van informateur Plasterk en de partijleiders van PVV, VVD en BBB is Pieter Omtzigt op dinsdag 6 februari 2024 uit de formatiegesprekken gestapt. Los van de botte manier waarop Omtzigt dit heeft aangepakt, overtuigt zijn verklaring niet. Dit gaat over een gebrek aan bereidheid bij de oud-CDA’er om echt te onderhandelen.
Op 22 november 2023 stemden de kiezers de oude orde weg, het verlangen naar een fundamentele koerswijziging was helder. Degenen die echt een andere koers wilden, stemden onder andere op PVV, BBB en NSC, de partijen van Wilders, Van der Plas en Omtzigt. De logische partner voor dit drietal was de VVD, niet op basis van eerder gedrag, maar op basis van VVD-verkiezingsbeloftes.
Na de verkiezingen bleek dan ook uit peilingen dat maar liefst twee derde van alle kiezers een coalitie van deze vier partijen wilde. Uit de peilingen bleek verder dat de steun voor deze combinatie onder de kiezers van de vier gewenste partijen overweldigend was, ook onder de kiezers van Nieuw Sociaal Contract (NSC).
Omtzigt wilde niet met de PVV
En toch nam Pieter Omtzigt slechts met duidelijke tegenzin deel aan de formatiegesprekken. Hij kon niet anders, maar eigenlijk wilde hij helemaal niet met de PVV regeren. Die weerstand is niet nieuw. Omtzigt had in 2010 als CDA-lid al grote moeite met de PVV als gedoogpartner in het VVD/CDA-kabinet Rutte I.
Wilders kwam Omtzigt ver tegemoet
Geert Wilders wist natuurlijk wat de bezwaren van Omtzigt waren, en probeerde al voor de verkiezingen obstakels uit de weg te ruimen. Hij benadrukte keer op keer het belang van rechtsstatelijkheid. Ook na de verkiezingen herhaalde hij dat telkens weer, en trok zelfs wetsvoorstellen in waar Omtzigt moeite mee zou hebben.
Het intrekken van deze wetsvoorstellen door Geert Wilders is een mooie stap voorwaarts en past bij de belofte die Geert Wilders eerder deed. BBB hoopt nu, samen met de andere partijen, de komende weken verder te kunnen praten over andere belangrijke inhoudelijke dossiers, die… pic.twitter.com/cdjTd2nTaA
— BBB BoerBurgerBeweging 🍀🍀🍀 (@BoerBurgerB) January 8, 2024
Los van de inhoud van deze wetsvoorstellen, maakt het intrekken hiervan duidelijk dat Geert Wilders bereid was door veel hoepels te springen om Omtzigt tegemoet te komen. Een ander voorbeeld daarvan was de plotselinge bereidheid van de PVV-leider om geen premier te worden, iets waar hij zich voor de verkiezingen nog op leek te verheugen.
Ook in de keuze van oud-PvdA-minister Ronald Plasterk als verkenner en later informateur liet Wilders zien dat hij een gematigde koers wil varen. De PvdA’er is voor zoveel Nederlanders acceptabel dat hij zelfs hoog scoorde in de peilingen als eventuele premier van een PVV/VVD/NSC/BBB-kabinet.
Maar dit alles bleek niet genoeg om een onwillige Pieter Omtzigt binnenboord te houden.
De financiën
In een brief aan de NSC-leden schreef de NSC-fractie dinsdag: “NSC stelt vast dat we sinds vandaag met andere financiële verwachtingen voor de komende jaren zitten. NSC wil onder geen enkel beding beloftes maken aan Nederlanders, waarvan zij van tevoren weet dat dit loze beloftes zijn die de komende kabinetsperiode niet waargemaakt kunnen worden. Bestaanszekerheid bouw je niet met luchtkastelen.”
Omtzigt stelt dus dat hij uit de formatie stapt vanwege de slechte staat van de Rijksfinanciën, maar het is tamelijk vreemd dat hij hier zo door verrast is. Hij is financieel goed onderlegd en heeft het beleid al jaren zeer kritisch gevolgd. Iedereen heeft kunnen zien hoe de kabinetten Rutte omsprongen met belastinggeld, en zeker Omtzigt had zijn conclusies al lang kunnen trekken.
Wat denkt u: wanneer was de financ. uitgangssituatie slechter? Na de kabinetsval in 2012 of na die van 2023? Precies, in 2012.
Wat denkt u: als je v/d ministeries de tegenvallers en risico’s opvraagt, wat krijg je dan? Precies, een lijst waar zelfs Sinterklaas de hik van krijgt. https://t.co/ZeaFmP33qW
— Pieter Grinwis (@Pieter_Grinwis) February 6, 2024
Dat Omtzigt hier nu zo’n punt van maakt, is dan ook ongeloofwaardig; het lijkt meer op een smoes om uit de formatie te kunnen stappen.
Water bij de wijn
Het probleem van een kabinetsformatie is natuurlijk dat alle partijen water bij de wijn moeten doen. Wilders beseft dat en heeft geprobeerd Omtzigt tegemoet te komen, maar hij kan zichzelf moeilijk onzichtbaar maken. Caroline van der Plas heeft vanaf het begin constructief in de gesprekken gezeten, al maakte ze af en toe haar impulsieve blunders. Yeşilgöz heeft veel te stellen met de intern verdeelde VVD, maar bleef aan tafel.
Maar Omtzigt lijkt als uitgangspunt te hebben dat hij alleen regeringsverantwoordelijkheid wil nemen als hij tot zeven cijfers achter de komma zijn zin krijgt. Wie met die instelling aan tafel gaat zitten, kan net zo goed wegblijven. Wie toch aan tafel komt zitten, zou alsnog die bocht moeten maken. Maar de enige flexibiliteit die Omtzigt op lijkt te kunnen brengen, is ‘constructieve steun aan een minderheidskabinet of een breed extraparlementair kabinet’.
In wezen houdt dat in dat Omtzigt een kabinet wil steunen voor zover hij het eens is met het beleid. Zodra hij het er niet mee eens is, kan het kabinet de steun wel vergeten. Wouter de Winther schreef: “Iemand anders mag kennelijk de rotzooi opruimen, terwijl het Nieuw Sociaal Contract vanaf de zijlijn de partijen die wel hun nek durven uit te steken de maat mag nemen over wat ze allemaal niet goed doen.” Dat beeld is pijnlijk herkenbaar.
Behandeling van Plasterk
Dan nog heeft Pieter Omtzigt natuurlijk het volste recht om deze positie in te nemen. Hij mag precies zo onmogelijk zijn als hij zelf wil en bij de volgende verkiezingen zal wel blijken hoeveel kiezers dat waarderen. Maar er waren een paar zaken die nogal wrang waren in het licht van eerdere uitspraken van de NSC-voorman. Om te beginnen zijn behandeling van Plasterk.
Omtzigt, u weet wel, de man van fatsoen en rechtstatelijkeid. Wat een ongekend affront.
Informateur Plasterk: 'Ik heb het nog niet van Omtzigt zelf gehoord' – https://t.co/CMV3NNG1Br
— Roelof Bouwman (@RoelofBouwman) February 6, 2024
Dinsdagmorgen zaten de partijleiders en hun secondanten nog bij Plasterk, en had die voorgesteld dat de vier partijleiders eens zonder hem bij elkaar zouden moeten komen. Dinsdagmiddag stuurde NSC een brief naar de leden met suggestieve verwijten over Plasterk zonder dat Omtzigt Plasterk zelf op de hoogte had gebracht. Hij had de informateur een appje gestuurd, dat was alles.
En zo werd Plasterk ineens door journalisten geconfronteerd met de beschuldiging van Omtzigt dat hij informatie over de Rijksfinanciën achtergehouden zou hebben. In wat voor onmogelijke positie breng je de informateur dan? Los daarvan was de brief van NSC zo warrig dat Plasterk geen zinnig antwoord kon geven op vragen over wat nu eigenlijk de positie van Omtzigt was.
Ook uit de reacties van de andere drie partijleiders bleek dat zij overvallen waren door deze plotselinge breuk. Wilders: “Ik begrijp er helemaal niets van.” Yeşilgöz: “Ben zeer verbaasd.” Van der Plas: “Het is voor ons een totale verrassing dat @PieterOmtzigt (NSC) besloten heeft van tafel te gaan en niet meer te praten. (…) Verbijsterend dit.”
Communiceren via de media
Persoonlijk vond ik deze actie van Omtzigt niet alleen verbijsterend, maar zelfs onbeschoft. En daar kwam nog iets bij. In het verleden heeft Pieter Omtzigt zich vaak beklaagd over politici die communiceerden via de media. Maar wat deed hij nu zelf? Hij ging niet praten met de informateur en de andere partijleiders, nee, hij ging in de talkshow van Humberto zijn standpunten toelichten.
En de Tweede Kamer wordt weer eens geïnformeerd via de media. Nog geen verslag, niets. Dit had de oude Omtzigt niet leuk gevonden. https://t.co/r7bwwxpcrZ
— kim van keken 🥕 (@kimvankeken) February 6, 2024
Wie zich nog de principiële Omtzigt van 2021 herinnert, krijgt hier toch een vieze smaak van in de mond. Bovendien bleek zijn verhaal bij Humberto erg dun. Hij deed alsof Plasterk die stukken weken achter had gehouden, terwijl hij zelf noemde dat de laatste stukken pas op 31 januari binnen waren. Was een week wachten op de stukken nu ineens een breekpunt?
De kritiek op Omtzigt is niet mals. Dat is al begrijpelijk vanwege de nare manier waarop hij suggereerde dat Plasterk achterbaks zou zijn geweest en vanwege zijn communicatie ‘via de media’, maar het is ook vanwege de claim die NSC denkt te hebben op fatsoen en zorgvuldigheid. De brief aan de leden straalt die claim ook weer uit. Maar dit is niet fatsoenlijk en niet zorgvuldig.
Werd de druk te groot?
Tegelijkertijd was er een tijd dat Omtzigt wel degelijk de belichaming leek van fatsoen en zorgvuldigheid. Denk aan zijn oprechte strijd voor de slachtoffers van het toeslagenschandaal. Denk aan zijn rake analyses van de gebreken in onze democratische rechtsstaat en van de ondermijning van die rechtsstaat door de geitenpaadjes van Mark Rutte. Pieter Omtzigt heeft veel goeds gedaan voor Nederland.
Is de druk op hem te groot geworden? De schandalige behandeling door het CDA – denk aan dat beruchte ‘sensibiliseren’ door Hoekstra en De Jonge – heeft hem bijna kapot gemaakt. Hij kwam met een burn-out thuis te zitten. Toen hij tegen zijn zin die partij verliet, was de sympathie groot. Nog voordat hij besloten had of hij een eigen partij op zou richten, stond hij al op 47 zetels in de peilingen.
Hij haalde met NSC in een klap twintig zetels en werd meteen voor het blok gezet: iemand die zoveel zetels wint, komt in aanmerking voor regeringsdeelname. Maar… de andere winnaars waren PVV en BBB. Aangezien deze partijen alle drie groot geworden zijn dankzij hun systeemkritiek, zijn we geneigd ze als vergelijkbaar te zien, maar er zijn grote verschillen.
De kloof tussen PVV, BBB en NSC
PVV en BBB willen werkelijk verandering. Zij zijn bereid verdragen te herzien, de confrontatie met Brussel aan te gaan en wetten te veranderen. Omtzigt is geen revolutionair, hij is een man van het midden. Hij wil verandering in die zin dat hij wil dat het systeem dat we al hebben beter werkt. Hij wil de gaten dichten, niet het schip een andere kant op sturen.
In wezen wil Omtzigt wat het establishment zegt te willen. Het is alleen omdat het establishment niet doet wat het zegt dat Omtzigt een tegenstander werd, eigenlijk is hij een rebel tegen wil en dank. Dus ondanks zijn felle kritiek op de oude gevestigde orde, voelt hij zich meer thuis bij het establishment dan bij de echte protestpartijen, en die verscheurdheid zit in de hele NSC-fractie.
De weg naar hervormingen
Maar als NSC werkelijk de gaten in het schip wil dichten, zou de partij moeten beseffen dat een pragmatische koers noodzakelijk is. Denkt NSC de vurig gewenste hervormingen voor elkaar te krijgen vanuit de oppositie? Of denkt men dat de mastodonten van D66 en PvdA zullen helpen bij het creëren van een ‘nieuwe bestuurscultuur’? NSC schreef over luchtkastelen, maar dit zijn pas echt luchtkastelen.
Alle ideeën die nu geopperd worden over alternatieve constructies kunnen niet verhullen dat Pieter Omtzigt hier een gouden kans laat lopen. Met de PVV en BBB – en zelfs de opportunisten van de VVD – zou hij een reële kans hebben om werkelijk te hervormen. Als hij het onderste uit de kan wil hebben, zal hij het lid op de neus krijgen.
En de kiezers hebben weer eens het nakijken.
Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.
