We zijn tribale wezens, het is niet anders. Groepsdenken zit in onze genen, het is een eigenschap die onze overleving als soort enorm bevorderd heeft.
De mooie kant daarvan is dat we in staat zijn om ons verbonden te voelen met meer mensen dan alleen onze nabije verwanten. Zonder groepsdenken zou de verzorgingsstaat onmogelijk zijn. Want welke inwoner van Breda zou bereid zijn om mee te betalen aan de uitkering van iemand in Dokkum – en andersom – als er niet een gevoel was van Nederlanderschap? We zijn solidair met elkaar. We weten dat we daarbij winnen: we betalen braaf onze bijdragen en als we ooit zelf werkloos of arbeidsongeschikt worden, kunnen we rekenen op hetzelfde vangnet. Wederkerigheid.
Helaas heeft groepsdenken ook een lelijke kant. Die verbondenheid met groepsgenoten kan omslaan in afkeer van degenen die niet bij onze groep horen. We zien die Ander als een bedreiging voor onze groep, en kunnen elkaar behoorlijk opzwepen in haat tegen de buitenstaander. We maken een karikatuur van die persoon, van zijn meningen en gevoelens, van zijn motieven. Die Ander moet wel slecht zijn, want wij zijn immers goed? Waar dat op uit kan lopen, weten we allemaal. Maar de risico’s van zo’n hetze willen we zelden onder ogen zien als het gaat om wie WIJ uitsluiten.
Grondrechten
In onze democratie zijn voorzorgen ingebouwd om te voorkomen dat dergelijke hetzes uit de hand lopen. Het eerste artikel van onze grondwet luidt: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.
Discriminatie op welke grond dan ook is dus niet toegestaan. Dat betekent niet dat we elkaar aardig moeten vinden, het betekent ook niet dat we het altijd met elkaar eens moeten zijn, maar het betekent wel dat wel elkaar geen rechten mogen ontnemen.
Momenteel loopt de discussie over vaccinaties hoog op, en we zien de tribale neigingen aan alle kanten opspelen. Er zijn een hoop argumenten om wel te vaccineren – zelf heb ik ondanks aarzelingen voor vaccinatie gekozen – maar inmiddels verliezen velen uit het oog dat er ook argumenten zijn om niet te vaccineren. Elke medische ingreep heeft risico’s, ook vaccinatie, en iedereen maakt zijn eigen afweging. Dit is een grondrecht. In artikel 11 van de grondwet staat: Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op onaantastbaarheid van zijn lichaam.
Hoe graag sommigen de wet ook willen aanpassen om een vaccinatieplicht in te voeren, dit is niet voor niets een grondrecht. Er bestaan uitzonderingen – vooral in het strafrecht – maar het weigeren van medische handelingen is gelukkig (nog) niet strafbaar.
Overigens heeft de Raad van Europa op 27 januari 2021 een resolutie aangenomen waarin staat (artikel 7.3.1 en 7.3.2): The Assembly thus urges member States and the European Union to:
- ensure that citizens are informed that the vaccination is not mandatory and that no one is under political, social or other pressure to be vaccinated if they do not wish to do so;
- ensure that no one is discriminated against for not having been vaccinated, due to possible health risks or not wanting to be vaccinated;
Vrij vertaald: de Raad van Europa roept alle lidstaten op om burgers uit te leggen dat vaccinatie niet verplicht is, en dat niemand onder druk gezet mag worden om zich tegen zijn wil toch te laten vaccineren. Daarnaast worden de lidstaten opgeroepen om ongevaccineerden niet te discrimineren. De Raad van Europa heeft in dit geval meer besef van het belang van grondrechten dan de huidige Nederlandse regering. Grondrechten zijn geen gunsten die we aan anderen verlenen, het zijn rechten, en die kan je niet zomaar opzij schuiven als het even niet uitkomt.
Het effect van de huidige tactiek
Ik zou graag zien dat meer mensen zich zouden laten vaccineren, maar de enorme druk die nu wordt uitgeoefend deugt van geen kant. En onze overheid en sommige experts spelen hier een heel bedenkelijke rol in. Minister Hugo de Jonge laat voortdurend proefballonnetjes op over (straf)maatregelen tegen ongevaccineerden en hij gebruikt termen – ‘ongevaccineerden bezetten IC-bedden’ – die bepaald niet neutraal zijn. Iemand als viroloog Ab Osterhaus fantaseert over verbanning van ongevaccineerden naar een eiland, en lijkt het jammer te vinden dat dit ‘niet acceptabel’ is.
Is het dan een wonder dat we steeds extremere uitspraken horen over ongevaccineerden? Dat de brievenrubrieken en Twitter overlopen van haat en stigmatisering? Ophitsen werkt, zoals ook De Jonge en Osterhaus heel goed zouden moeten weten. Vervolgens vinden vooraanstaande politici en opiniemakers dat er ‘geen tweedeling’ is, en voor zover die er is, is het de schuld van de ongevaccineerden. Wat ook opvalt: deze voorstanders van vaccineren hebben het voortdurend over naastenliefde, empathie: ‘je doet het voor de ander’. Maar hun empathie is eenrichtingsverkeer: die Ander moet gehoorzamen. Zijn meningen, angsten en overtuigingen doen er niet toe.
Bijkomend voordeel voor de minister is dat het bijna niet meer gaat over de effectiviteit van het beleid. Inmiddels weten we dat gevaccineerden ook corona kunnen krijgen, al lopen ze minder risico, en als ze het hebben zijn ze net zo goed besmettelijk. Wat heeft een QR-code dan nog voor zin? De gevaccineerde die corona met lichte klachten krijgt, kan op die manier een bron van besmettingen zijn. Dan is het QR-codebeleid schijnveiligheid. Dan lijkt de hetze tegen ongevaccineerden verdacht veel op een afleidingsmanoeuvre: richt de aandacht op een zondenbok zodat de minister minder lastige vragen krijgt over zijn beleid.
Verder zouden degenen die willen dat meer mensen zich laten vaccineren zich eens af kunnen vragen wat werkt. Een oefening in empathie: leef je eens in die ander in. Als je een twijfelaar over wilt halen om een lastige beslissing te nemen, hoe kan je dat het beste aanpakken? Zal hij de griezelige stap nemen als je tegen hem tekeer gaat en dreigt allerlei zaken van hem af te nemen? Of zal hij eerder luisteren als je hem geduldig de voordelen – ook voor anderen – laat zien? Denk even terug aan zaken waar je ooit zelf over getwijfeld hebt, en besef: dwang roept verzet op.
Tot slot: als die Ander niet dezelfde keus maakt als jij, dan houdt het op. Wees niet te snel met het afpakken van die vrijheid. Zijn vrijheid is uiteindelijk ook jouw vrijheid.
Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.
In een eerdere versie van dit artikel verwarde ik de Raad van Europa met de Europese Raad. Daar zit een groot verschil tussen.
.
