Sinds een paar jaar worden we voortdurend om de oren geslagen met waarschuwingen over fakenieuws. Minister Ollongren heeft er zelfs een onderzoek naar laten doen en – verrassing – hier kwam niet uit dat ‘de Russen’ onze verkiezingen hadden beïnvloed, maar de welwillende wetenschappers hadden wel de Nederlandse media ingedeeld in categorieën.
Weet u het nog?
Onze mainstream media zijn betrouwbaar en alle media die het nieuws van een andere kant belichten zijn dan wel niet direct fakenieuws – die term konden ze niet hard maken – maar wel junknieuws.
Wat het rapport er niet bij vertelde was dat er binnen het verschijnsel fakenieuws een duidelijke rangorde aanwezig is.
Goed fakenieuws en slecht fakenieuws
Het slechte fakenieuws wordt te vuur en te zwaard bestreden. Er zijn heel wat factcheckers die ijverig uitspraken van foute politici ontleden en obscure complottheorieën ontmantelen. Politici die niet in een goed blaadje staan bij de gevestigde orde kunnen erop rekenen dat hun woorden op een goudschaaltje worden gewogen. Een foute tweet? Een voorbarige uitspraak? Ze zullen er niet mee wegkomen.
Daar tegenover staat het ‘goede’ fakenieuws. Hier gaat het om overdrijvingen, veronderstellingen en regelrechte leugens over mensen of bewegingen die de gevestigde orde niet welgevallig zijn.
Zo hadden we in Nederland al de bewering dat elke kritiek op de EU, de regering of bijvoorbeeld het associatieverdrag met Oekraïne ingefluisterd zou zijn door de Russen. Bewijs was niet nodig en minister Ollongren heeft haar beweringen hierover nooit in hoeven trekken.
Verder is het volstrekt acceptabel om buitenlandse politici als Victor Orbán, Boris Johnson of Matteo Salvini van allerlei enge zaken te beschuldigen. Toen Hongarije – net als veel andere landen – de noodtoestand uitriep in verband met de coronacrisis waren velen er als de kippen bij om deze ‘opmaat naar een dictatuur’ scherp te veroordelen. Kwamen er excuses toen de maatregelen versoepeld werden? Daar hoeft Viktor Orbán niet op te rekenen. Hij deugt niet en heeft geen recht van spreken.
De politicus waar werkelijk alles over gezegd mag worden is natuurlijk Donald Trump. De argeloze mediaconsument zal inmiddels wel overtuigd zijn dat deze man een racistische dictator is: minstens een tweede Hitler. De Amerikaanse media gaan al vier jaar los op deze president en de Nederlandse VS-correspondenten nemen deze berichtgeving vaak zonder meer over.
Factchecks? Niet nodig. We weten immers al dat deze man het kwaad zelf is?
En dus worden allerlei verhalen die al lang ontmaskerd zijn nog steeds als waarheid rond getoeterd. Een beruchte is dat Trump na rellen in Charlottesville gezegd zou hebben dat neonazi’s ‘fine people’ zijn. Niet waar, zie dit artikel en de video.
Een andere uitspraak die aan Trump toegeschreven wordt: ‘Immigrants aren’t people, they’re animals.’ Ook niet waar, hij had het over gangsters die beestachtige misdaden begingen.
Dit jaar nog was er weer ophef omdat Trump corona een hoax genoemd zou hebben. Ook niet waar, hij noemde de kritiek van de Democraten op zijn coronabeleid ‘hun nieuwe hoax’.
Er zijn natuurlijk nog veel meer voorbeelden, maar het zou me niet verbazen als mensen alleen al van deze verhalen niet weten dat ze simpelweg niet waar zijn.
Geknipte video
En nu is er dus weer ophef over een verschrikkelijke uitspraak die de Amerikaanse president gedaan zou hebben. Er is zelfs bewijs van! Een video van de uitspraken van Trump wordt volop gedeeld en gaat ook in Nederland rond.
De video wordt gedeeld door niemand minder dan Arjen van der Horst – VS-correspondent voor de NOS – dus dan zal het wel waar zijn, toch? Voor wie nog twijfelt of het waar is, er staat een goedkeurende reactie onder van Eelco Bosch van Rosenthal, journalist bij Nieuwsuur, nog een programma dat volgens het rapport van minister Ollongren zeer betrouwbaar is.
Wat heeft Trump dan misdaan?
In de video ziet u een stukje uit een persconferentie van Trump met onderin – zoals bij Amerikaanse media gebruikelijk – in grote letters het onderwerp: We’re opening U.S. economy with a bang. Daarmee is de kijker meteen op het ‘juiste’ spoor gezet: dit gaat over de goede werkloosheidscijfers die net uit zijn gekomen.
En dan komen de volgende woorden van Trump:
Hopefully George is looking down right now and saying: ‘this is a great thing that’s happening for our country.’ This is a great day for him, it’s a great day for everybody. This is a great day for everybody. This is a great, great day-
Dat streepje aan het eind staat er niet voor niets, want Trump wordt hier midden in een zin afgebroken.
Wat is de suggestie die hiervan uitgaat? Dat is overduidelijk als je de reacties onder de tweet van Van der Horst leest. Trump doet alsof George Floyd vanuit de hemel neerkijkt op de VS en blij is met de heropleving van de economie. Trump misbruikt de dood van Floyd om zichzelf op de borst te kloppen over de goede werkloosheidscijfers.
Is Trump gek geworden? Heeft hij dan totaal geen empathie? Hoe haalt hij het in zijn hoofd om George Floyd hierbij te halen?
En kijk nu de video met context. Eerst spreekt Trump over de rellen in Amerikaanse steden waarvan vooral kleine middenstanders de dupe zijn en over de noodzaak om de orde te herstellen. En dan – vanaf 0.42 – zegt hij: Equal justice under the law must mean that every American receives equal treatment in every encounter with law enforcement regardless of race, color, gender, or creed. They have to receive fair treatment from law enforcement. They have to receive it. We all saw what happened last week, we can’t let that happen.
Hopefully George is looking down right now and saying: ‘this is a great thing that’s happening for our country.’ This is a great day for him, it’s a great day for everybody. This is a great day for everybody. This is a great, great day in terms of equality. It’s really what our Constitution requires and it’s what our country is all about.
Trump sprak dus NIET over de economie, maar over het belang van gelijke rechten voor iedereen. Hij sprak over de strijd tegen racisme en politiegeweld. Hij stelde dat de moord op George Floyd niet had mogen gebeuren. Wat hij daarna zei kan je rechtstreeks koppelen aan een uitspraak die Trump op 1 juni deed in een officiële verklaring naar aanleiding van de dood van Floyd.
All Americans were rightly sickened and revolted by the brutal death of George Floyd. My administration is fully committed that, for George and his family, justice will be served. He will not have died in vain.
Voor Nederlanders lijken dit soort uitspraken misschien vreemd, voor veel Amerikanen – die een stuk religieuzer zijn – zijn dit waardevolle verwijzingen. Trump zei op 1 juni dat de dood van Floyd niet voor niets zou zijn – not in vain – en in zijn toespraak van 5 juni kwam hij daarop terug door te impliceren dat de dood van Floyd gezorgd had voor hernieuwd bewustzijn over het belang van gelijke rechten en de strijd tegen racisme.
Je kunt kritisch zijn over de uitspraken van Trump. Moest hij doen alsof Floyd goedkeurend neerkeek op de fel opgelaaide discussie over racisme en politiegeweld? Is dit niet heel platvloers de dood van Floyd misbruiken voor politiek gewin?
Dat is een legitiem verwijt dat de president gemaakt kan worden. Maar het is heel iets anders dan doen alsof hij dit misbruikte om zich op de borst te kloppen over de werkloosheidscijfers.
De manier waarop dit fragment geknipt is – zelfs midden in een zin – om elke context te verwijderen, wijst op kwade wil. De tekst onderin beeld kan een slordigheid van CBSN geweest zijn die het onderwerp van de speech niet aanpaste toen Trump van onderwerp veranderde, maar degene die dit knipte heeft er dankbaar misbruik van gemaakt.
Zo ongeveer alle grote Amerikaanse media gingen hierin mee en inmiddels is een tegenbeweging op gang gekomen die er al toe leidde dat de Washington Post een rectificatie plaatste.
Argeloosheid?
Nu is het natuurlijk altijd mogelijk dat mensen een dergelijke video argeloos verspreiden omdat ze niet door hebben dat hier met opzet relevante context is weggehaald. Iedereen die deze video zonder context ziet, zal boos worden, dus de reacties zijn logisch.
Maar op het moment dat mensen gewezen worden op het knipwerk dat hier gedaan is, blijkt of ze oprecht zijn of dat de waarheid hen onverschillig laat.
Toen ik zag wat er gebeurde, stuurde ik een tweet gericht aan Arjen van der Horst en een paar van de grootste twitteraars die deze video goedkeurden of retweetten. Eelco Bosch van Rosenthal had een goedkeurende reactie gegeven; Frans Weisglas, Saskia Noort, Eric Smit en Tinkebell hadden hem geretweet.
Ik waarschuwde hen dat ze fakenieuws aan het verspreiden waren en stuurde de langere versie mee om context te geven. Overigens was ik lang niet de enige die hen hierop wees; vooral onder de tweet van Van der Horst protesteerden talloze twitteraars tegen de framing.
Aan Van der Horst stuurde ik zelfs nog een aparte tweet waarin ik verwees naar de rectificatie van de Washington Post.
Wat waren de reacties?
Van Tinkebell kreeg ik meteen een block. Niet geïnteresseerd in de waarheid.
Eelco Bosch van Rosenthal reageerde niet, net zoals hij niet reageerde op twitteraars die hem wezen op de framing of op mensen die duidelijk dachten dat Trump het over de economie had.
Eric Smit – hoofdredacteur van Follow the Money – reageerde evenmin op uitleg van twitteraars en liet zijn retweet staan.
Schrijfster en columniste Saskia Noort ging wel even in op kritiek, maar liet vervolgens haar retweet gewoon staan. Ook journalist Ton van Dijk die haar geretweet heeft, reageerde even, maar liet zijn retweet staan.
Van der Horst reageerde af en toe wel op kritiek, maar hield zich van de domme, zoals in deze reactie.
De enige die werkelijk vragen ging stellen was Frans Weisglas. Hij zei tegen kritische twitteraars dat hij het oordeel van Arjen van der Horst af wilde wachten, al had hij zelf natuurlijk al kunnen zien dat hier simpelweg sprake is van framing. Maar hij stelde tenminste scherpe vragen aan Van der Horst, en het antwoord was veelzeggend.
Het enige eerlijke antwoord zou zijn geweest: ‘Nee, de opmerkingen van Trump waarin hij naar Floyd verwees gingen niet over de economie. En ja, er is geknipt.’
Maar dat zei Arjen niet, hij ontweek de vraag en deed alsof dit ‘gewoon een deel van de speech’ was. Heel gewoon. Helemaal niet uit de context getrokken met de zware suggestie dat Trump het hier over de economie had.
Dit was het moment dat voor mij overduidelijk bleek dat Arjen weet dat hij een frame verkoopt, maar er willens en wetens voor kiest om dat te doen.
En Weisglas boog voor de ‘autoriteit’ van de VS-correspondent en liet zijn retweet staan. Ook nadat ik hem het artikel van de Washington Post stuurde.
Olie op het vuur
Waarom is dit een probleem?
Kijk maar eens naar de huidige situatie in de VS. Het land is tot op het bot gespleten en de geweldsuitbarstingen van afgelopen week komen bepaald niet uit het niets. Jarenlang zijn de meest bizarre complottheorieën over Trump gepromoot en veel Amerikanen weten niet beter of er zit een nazi in het Witte Huis.
Andere Amerikanen zijn doorgeslagen naar de andere kant en geloven geen enkele roddel over Trump meer, zelfs niet als ze het bewijs onder ogen krijgen.
Deze polarisering is enorm aangejaagd door de media, de Democraten en natuurlijk Trump zelf. Gematigde Amerikanen zien machteloos toe hoe hun land afglijdt naar een ongekend tribalisme.
De taferelen van de afgelopen week doen denken aan een burgeroorlog, en je kunt je afvragen hoe ver de VS daar nog van af zijn.
Deze week waren er in Nederland massale demonstraties naar aanleiding van de dood van George Floyd, en de lockdownregels werden met voeten getreden. De verontwaardiging daarover werd door activisten als racisme geframed en onze mainstream media gaven weer eens uitgebreid een podium aan allerlei mensen die met beschuldigingen over racisme in Nederland kwamen.
Hoe ver kan je een samenleving drijven voor de spanningen zo oplopen dat er geweldsuitbarstingen plaatsvinden? Het afschrikwekkende voorbeeld van de VS schijnt mensen als Arjen van der Horst volkomen onverschillig te laten.
Waarom zou je de kans op een goede framing laten lopen? Tenslotte is het afbranden van Trump tegenwoordig een soort deugdiploma voor iedereen die mee wil tellen bij de gevestigde orde. De waarheid is dan niet meer van belang.
Conclusie
Onze zogenaamd nette media die er zo goed vanaf kwamen in het junknewsrapport van Ollongren zijn erg slecht in het factchecken van hun eigen fakenieuws. Als ze erop gewezen worden, halen ze hun schouders op en laten de framing en de leugens gewoon staan. Ze geven ontwijkende antwoorden of zwijgen in de hoop dat niemand nog vragen stelt.
Deze mensen lijken te denken dat fakenieuws alleen maar een probleem is als de gevestigde orde erdoor in moeilijkheden komt. Dan trekken ze een bezorgd gezicht en spreken zelfs van fakenieuws als er geen sprake is van framing of leugens, en hierin trekken ze eendrachtig op met de macht.
Zoals Coen de Jong deze week schreef in een uitstekend stuk over censuurneigingen bij het establishment: ‘hate speech’ en desinformatie, waarmee politici meestal bedoelen: meningen en opinies die ingaan tegen de opvattingen van het establishment.
Maar fakenieuws waarmee tegenstanders beschadigd kunnen worden, is geen probleem. Zowel de mainstream media als de politici van de gevestigde orde zullen niet protesteren tegen framing van Trump of van welke ‘foute’ politicus dan ook.
Het doel heiligt de middelen.
Hoe ver gaan deze mensen in het verspreiden van leugens? Waar ligt de grens?
Als leugens maar lang genoeg herhaald worden en tegenspraak onmogelijk wordt gemaakt, gaan steeds meer mensen de leugens geloven. De berg leugens wordt zo groot dat het ondoenlijk wordt om er nog factchecks op los te laten. Soms zie ik artikelen in ‘nette’ media die zo van leugens aan elkaar hangen dat ik niet weet waar ik moet beginnen met debunken.
Vertel zoveel leugens dat mensen erin verdrinken.
Vertel ze net zolang tot critici te moe worden om ze nog te weerleggen.
Vertel een vloed van leugens totdat de grote meerderheid murw gebeukt is en geen weerstand meer biedt.
Dan zullen we vermoedelijk de volmaakte maatschappij bereiken waar deze mensen van dromen.
Brave new world.
Vond je dit artikel goed? Steun Repel via repelsteeltje.backme.org
Voor meer artikelen van Repel, zie deze link.
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg me op Twitter.
.
