De afgelopen dagen konden wij genieten van een compleet nieuwe beweging . Het VRT (de Belgische NOS) programma Pano publiceerde namelijk een reportage over de Vlaamse identitaire jongerenbeweging “Schild & Vrienden”, waarop heel politiek Vlaanderen erover explodeerde. Schokgolven bereikten ook Nederland, waar het Renaissance Instituut meedeelde dat S&V-voorman Dries van Langenhove weliswaar op de Zomerschool was, maar dat ze afstand wilden nemen van alle uitingen waarvan Dries wordt beschuldigd. Het is niet de eerste keer dat een jongerenorganisatie op deze manier wordt zwartgemaakt/ontmaskerd (doorstrepen wat in uw visie niet van toepassing is). Hoe komt het toch dat rechtse jongerenbewegingen steeds op zo’n manier in de media terecht komen?
Dries van Langenhoven (rechts) met andere jongeren van Schild & Vrienden
In West-Europa is de opkomst van het populisme zichtbaar. Of je dat nou betitelt als ‘alt-right’, ‘conservatisme’ of ‘identitair besef’, het is een feit dat er een politieke beweging gaande is. Het is dus niet verwonderlijk dat ook jongeren worden meegevoerd in die beweging. Dat betekent dat nieuwe jongerenorganisaties uit de grond schieten, of bestaande organisaties in beweging komen om aan verschillende kanten van de nieuwe golf mee te surfen. Een paar rotte appels daarbij zijn ook geen enkele verrassing, maar het is wel verrassend dat de media zich met enorme aandacht op deze bewegingen storten en dat het allemaal rotte appels blijken te zijn. Daar gaat dus iets mis. Kweken we deze organisaties verkeerd? Of worden prima organisaties klakkeloos op de hoop ‘racisten’ gegooid? Of is er iets heel anders aan de hand?
De onbekende internetcultuur
Ik zie een combinatie van factoren. Allereerst is er de gigantische kloof tussen jongeren en hun internetcultuur en de grote mediabedrijven die daar niets van snappen. Neem dit uitermate zielige artikeltje van de VRT waarin ze begrippen van de internetcultuur proberen te duiden: Voor mij en het grootste deel van mijn generatie volslagen lachwekkend, maar veel mensen denken dat de journalist kennis heeft van de materie. Neem bijvoorbeeld de uitleg van de term “Redpill”:
“Term afkomstig uit de film “The Matrix”. In de film ziet degene die de rode pil inneemt de realiteit zoals hij is, hard en compromisloos. Wie de blauwe pil neemt, ziet enkel droombeelden. In “alt-right”-bewegingen zoals Schild & Vrienden staat “redpill” voor het aanhouden van een harde lijn zonder compromissen, maar enkel achter de schermen. Uitkomen voor hun meest extreme ideeën, zonder een blad voor de mond te nemen doen de leden enkel via de geheime chatkanalen, niet in het openbaar.”
Het tweede deel van de uitleg is natuurlijk onzin. Het beeld van de redpill, inderdaad ontleend uit the Matrix, staat voor niets anders dan mensen ‘de waarheid’ laten inzien. De term is wijdverbreid en heeft niets met geheimhouding te maken. Welke ‘waarheid’ bedoeld wordt hangt af van het wereldbeeld van de spreker.
Nederlandse variant van Pepe, een onschuldige cartoon die door onkundige media tot extreemrechts symbool werd gebombardeerd
Zo’n foutieve sensatieanalyse is niet alleen tendentieus, maar het vervreemd de jongeren van de ‘hopeloos ouderwetse’ media en legt bloot hoe immens de achterstand is van de arrogante journalist die dit fenomeen wel even denkt te gaan duiden. Ze weten niet waar ze over praten, wat normaal is binnen de ‘memecultuur’ en waarom deze memes ontstaan. En dat is eng.
Overigens beperkt de kennisachterstand zich niet alleen tot internetcultuur, ook van de verschillende groepen en gedachtenstromen in dit deel van het spectrum hebben veel journalisten geen kaas gegeten. De term ‘alt-right’ is een voorbeeld van een label dat te pas en te onpas wordt gebruikt. De mensen die ermee worden aangeduid variëren van Milo Yiannopoulos (homoseksuele Breitbart schrijver met een joodse achtergrond) tot Andrew Anglin (keiharde neo-Nazi) of Dr. Sid Lukkassen (Cultuurkritische historicus, filosoof en auteur). Dat de term onduidelijk en eng is zorgt aan de ene kant dat alles wat ermee in aanraking wordt gebracht besmet raakt… En dat journalisten er ook nog mee weg komen om alles ermee in aanraking te brengen! In werkelijkheid bestaan binnen de identitaire beweging ontzettend veel kleuren. De bescherming van onze cultuur wordt heel verschillend opgevat: Je hebt mensen die willen inzetten op integratie, anderen veroordelen dat in de sterkste bewoordingen en zien remigratie als de enige oplossing. Zelfs het beeld van ‘onze cultuur’ varieert van ‘cultuurchristenen’ tot pagans, die het christendom ook als een veroveringscultuur uit het Midden-Oosten zien. En natuurlijk mensen die godsdienst los zien van cultuur en overwegend atheist zijn.
Vervreemd van de oude media…
Het is geen verrassing dat jongeren die hier wel een idee van hebben helemaal niets meer herkennen van het beeld in de media. De vijftienjarigen die onschuldige memes over Leonardo di Caprio uitwisselen horen het ‘serieuze’ journaal van hun ouders een vaag verhaal ophangen over hoe memes een instrument van de neonazi’s zijn. Jongeren waarvoor het woord ‘trollen’ zo ingeburgerd is dat ze het gedachteloos in gesprekken gebruiken krijgen ineens een definitie dat veel doet denken aan zo’n zinloze anti-pest campagne van de basisschool.
…En opgevangen door het internet
Het is gelukkig, net zoals in de echte wereld, een kleine minderheid van deze internetcultuur die bestaat uit hardliners. Het overgrote deel is onschadelijk, filosofisch ingesteld en heeft het beste voor met de samenleving. Je hebt libertijnen, ultra-feministen, anarchisten, proto-nazi’s, vrijheidsactivisten, syndicalisten, en verschillende gradaties van nationalisten, en allemaal voeren ze tientallen oeverloze discussies met elkaar. Sommige van deze discussies verzanden in scheldpartijen, maar in heel veel worden onderwerpen ontzettend uitgediept, met links naar videocolleges, politiek-filosofische werken, blogartikelen en ga zo maar door. Een aanzienlijk contrast met het NOS-journaal die in één minuut in jip-en-janneketaal ‘vertelt hoe het zit’. Dat er tussen de aangeleverde bronnen ook complottheorieën en andere volkomen ononderbouwde onzinberichten zitten, is deel van de natuur van de vrije discussie.
Terug naar de jongeren die teleurgesteld zijn door onze infantiele ‘oude’ media. Die gaan achter hun computer zitten en op al die ‘gevaarlijke’ sites, met ‘enge’ memes hebben mensen wel antwoorden. Heel veel antwoorden zelfs, meer diepgaande verhalen, de mogelijkheid tot interactie. Zo ontstaat een gevaarlijke cocktail: Het eerste ingrediënt is de zekerheid dat het internet iets beter weet, namelijk memecultuur, dan die ouderwetse media. Wat de vraag oproept hoe veel meer ze beter weten. Het tweede is een wereldwijd marktplein van ideeën, waar jongeren nooit een onderscheid in hebben geleerd, want oude media noemen alles ‘alt-right’ of ‘fascisme’. Het derde ingrediënt komt in de vorm van de samenleving waar de problematiek van migratie ook echt bestaat en de ouderwetse media geen antwoord lijken te hebben. Met zo’n opstap zou het niemand moeten verrassen dat pubers op steeds jongere leeftijd in donkere krochten van het internet terecht komen, in contact komen met de vele verschillende redpills en daarin gaan geloven. Ik ben twaalf, en wat is dit? om maar even een meme bij deze context te zoeken.
De jeugdorganisatie
Dan komen de jongerenorganisaties in beeld. Dit is de eerste kans van onderscheid voor jongeren die voor een ideologie hebben gekozen. In het geval van de identitaire beweging zijn er meerdere ideologieën die de handschoen passen, want er is maar één idee in het totaalplaatje dat overeen hoeft te komen: Cultuurbehoud. Dus verzamelt iedereen, van identitair bevlogen anarcho-capitalist tot proto-fascist (en alles er tussenin) zich onder de vlaggen van rechtse jongerenbewegingen. Dat lijkt op het eerste gezicht niet eens vreemd, want alles wordt toch al weggezet door de media als ‘alt-right’ en extreem links zal je bij monde van Alexander Pechtold toch wel voor ‘racist’ of ‘fascist’ uitmaken. Dat krijg je met 100x vals alarm. Natuurlijk zijn die jongeren ook niet gek, ze hebben vrij goed door wat wel en niet door de beugel kan volgens de deugmedia. Maar intussen blijft die interne cultuur bestaan. Zo las ik, redelijk geamuseerd, hoe een studentenvereniging hun eigen schandaaltje had met een uit de hand gelopen grap. Studenten maken grapjes die de maatschappij niet vindt kunnen, dat is op zichzelf een bericht in de categorie water is nat. Er springt een discriminatiebureau bovenop en intussen krijgen verenigingen meer leden dan ooit. Het grote verschil is hier dat studentenverenigingen oude, gestructureerde instituten zijn, die goed geëquipeerd zijn om mensen terug te fluiten die te ver gaan. Bovendien zijn ze (tegenwoordig) vaak apolitiek van aard en staan ze onder strenge controle van onderwijsinstellingen.
De nieuwe rechtse jongerenbewegingen hebben niet zo’n structureel voordeel en zijn voor de interne controle helemaal afhankelijk van hoe veel leden ze hebben die gemotiveerd zijn om zo’n structuur op te tuigen. Want het eerste doel van zulke organisaties is natuurlijk niet het op orde brengen van de interne organisaties, maar het neerzetten van een club die iets kan doen voor het behoud van de vaderlandse cultuur. Daarbij ligt de prioriteit op het werven en behoud van leden, dus tolerantie ligt hoog en de controle laag. Zo broeit het gedachtegoed. En zonder controle, met praktisch de garantie van een paar extreme elementen en een beetje stoerdoenerij kan daar van alles uit groeien. Dat hoeft niet eens echte radicalisering te zijn, maar een overschrijding van maatschappelijke normen zit er dik in.
De mediaframe
Dan komt een groot mediabedrijf langs. De slimme en charismatische jongens en/of meisjes die de organisatie leiden zien de mogelijkheid om door te breken en geloven in het positieve van hun organisatie. Zeker, ze zijn zich ook wel bewust dat sommige leden een beetje uit de hand lopen en dat delen van de interne discourse beter niet bij het grote publiek kunnen komen, maar het gaat om het grote plaatje, toch?
Ze zouden er niet verder naast kunnen zitten. Als je het treft heb je ‘gewoon’ een sensatiebewuste journalist te pakken die op zoek is naar een spannende scoop, waar het negatieve verhaal van extreemrechtse voorbereidingen op de rassenoorlog het een stuk beter doet dan een clubje politiek geëngageerde jongeren die vrijwilligerswerk doen met senioren. Als je pech hebt tref je een ideoloog. Want waar de meerderheid van de journalisten links is, heb je een kleine subset die puur schrijft uit cultuurmarxistisch activisme: Het idee dat extreemrechts overal aan de poort staat en dat alle middelen geoorloofd zijn om de samenleving daartegen te beschermen. Het is geen toeval dat het wereldbeeld van veel artikelen lijkt te bestaan uit een belegerd Europa, met een zwakke regering, neonazi’s op de straten en een oppermachtig Rusland aan de grenzen. Dit is het beeld van extreemlinks. Als je zo’n journalist treft als jonge organisatie kun je je biezen wel pakken, want geen bedrog, verdachtmaking of complottheorie wordt geschuwd om je kapot te maken. Het doel is geen sensatie, maar ook echt vernietiging.
Eerdere (jongeren)clubs
We hebben een situatie zoals nu met Schild & Vrienden nu al een paar keer eerder gezien in andere vormen.
Soldiers of Odin
Logo van de Soldiers of Odin, waar sinds begin 2017 niets meer van vernomen is
De Soldiers of Odin, een uit Scandinavië overgewaaide burgerwacht,overleefde hun eerste aanvaring met de pers niet: Nadat ze een kinderen-aanvallende asielzoeker hielpen aanhouden schreeuwde Nederland moord en brand en werden Kamervragen gesteld, ondanks dat de politie geen fout aan hun kant constateerde. Toegegeven, deze club had best een paar extreemrechtse figuren rondlopen, maar het is interessant dat dat zwaarder weegt voor de mediascoop dan de acties die worden uitgevoerd. Na 2016 lijkt deze groep van het toneel te zijn verdwenen, maar het idee van (rechtse) burgerwachten is blijven hangen, tot grote zorg van de politie.
Erkenbrand
Logo van Erkenbrand
‘Studiegenootschap’ Erkenbrand werd in 2017 om de oren geslagen met een vernietigend artikel in de Volkskrant. Hier lag het zwaartepunt van de kritiek bij de (al dan niet veronderstelde) voorbereidingen op een rassenoorlog die leden van de club zouden doen. Opvallend is hier dat, als we afgaan op het artikel, uitwassen van antisemitisme, fascisme en racisme bij deze groep veel voor lijken te komen. Maar dat kan ook worden toegeschreven aan het feit dat Erkenbrand zichzelf heel duidelijk neerzet als een groep voor het bediscussiëren van verschillende visies, geen beweging met een vaste ideologie. In een reactie rekent het studiegenootschap ook af met een aantal andere beschuldigingen in het artikel van de Volkskrant: De ‘voorbereidingen op een burgeroorlog’ zijn alleen als zodanig te zien in de context van een ‘duistere sfeer’ die doelbewust wordt geschapen en een paar mensen moeten een tik op hun vingers hebben vanwege gebral in een besloten groep. Al met al omschrijven ze hier ook hun recentere bericht dat ze het slachtoffer zijn van het tweede type journalisten dat ik hierboven noem: Activisten met een pen.
Identitair Verzet
Demonstratie van de Duitse Identitaire beweging
Het laatste voorbeeld wat ik wil aanhalen is de beweging Identitair Verzet, de Nederlandse tak van de Identitaire Beweging, die qua ideologisch uitgangspunt vrij dicht bij S&V staat. Belangrijk verschil is dat van Identitair Verzet wordt beweerd dat er (onder andere) extreemrechtse figuren achter zitten. De groep ontkent echter dat die een sleutelrol spelen, lijkt redelijk immuun te zijn voor zulke negatieve geluiden, reageert weinig en weet acties te kiezen die op brede (rechtse) sympathie kunnen rekenen. Bijvoorbeeld hun ‘kraak’ van een huis in dezelfde straat als de ‘We Are Here’ krakers: Deze keerde niet alleen het verhaal van ‘We Are Here’ op effectieve en ludieke wijze om, maar eindigde bovendien met een demonstratie van rechtse geweldloosheid versus linkse terreur. De media-teneur is weliswaar om de groep weg te zetten als een minuscuul, extreemrechts activistenclubje, maar de hoeveelheid acties en mate van organisatie suggereert toch dat er meer achter zit.
De (on)zin van deze media-verkettering
Maar zijn deze groepen niet gewoon oorlogsslachtoffers in de terechte cultuuroorlog die extreemlinks voert tegen het opkomende fascisme en extreemrechts? Misschien wel. Afhankelijk van je visie op deze cultuuroorlog kun je stellen dat het neerhalen van een nazi-groep het offer van een paar organisaties rechtvaardigt. Ik zou het daarmee oneens zijn vanwege de pijnlijke realiteit dat achter deze organisaties mensen zitten die in hun persoonlijke leven worden getroffen. Maar de belangrijkste reden dat bovenstaande stelling geen hout snijdt is dat de ‘ontmaskering’ van zulke organisaties in het huidige klimaat niets oplevert:
- Met het oprollen van een extreemrechtse groep verdwijnt er geen gedachtegoed en in de meeste gevallen ook nauwelijks organisatie of middelen. Geen enkele neonazi valt ooit door vervolging van zijn ideeën van zijn ideologie af, zo betoogt Christian Picciolini, vroeger neo-nazi, nu ‘nazi-genezer’ in gesprek met Sam Harris. Juist door in gesprek te gaan en racistische denkbeelden uit te dagen kun je er iets mee doen. Niet door mensen te verketteren of hun groepen op te rollen dus.
- Het idee van een ‘stiekeme extremist’ zijn podium ontnemen is behoorlijk onzinnig: Als een organisatie geen extremisme uitdraagt trekken ze ook geen extremisten aan en dragen ze ook niet bij aan deze extreme zaak. Het kan heel zorgelijk worden gemaakt dat ‘intern’ bepaalde ideeën worden besproken, maar als deze niet worden uitgedragen en geen enkele actie op wordt ondernomen is de relevantie van deze ‘verborgen fascisten’ op zijn zachtst gezegd beperkt. Dit alles pleit ervoor om mensen te beoordelen op de ideologie die ze uitdragen.
- De manier waarop de ‘ontmaskering’ gebeurt gaat zonder uitzondering gepaard met frames en creatieve omgang met de waarheid door een grote mediabron. Dit ondermijnt het vertrouwen in de media, in het bijzonder bij de groep die al enige scepsis heeft en bij jongeren die wel beter weten. In de beschrijving van de problematiek leggen journalisten (ongewild) hun eigen extreemlinkse wereldbeeld bloot, wat de kloof met hun lezers nog verder vergroot.
- In een effect dat ik al eerder noemde in de context van het woord ‘alt-right’ worden allerlei woorden, begrippen en organisaties besmet gemaakt waardoor de grens van het toelaatbare vervaagt. Met de explosieve groei van het ‘populisme’ is het politieke landschap al niet heel erg overzichtelijk, maar het idee dat het niet uitmaakt om je rechterarm in de lucht te strekken omdat je toch al wordt uitgemaakt voor nazi kan in mijn optiek niet bevorderlijk zijn. Laat ons dus alsjeblieft nuance bewaren.
- Zoals Erkenbrand al aangeeft kan een scoop juist werken als een promotie voor een vereniging. In een keer plaatst een landelijke krant je ideeën (of in ieder geval de ideeën van je meest extreme vleugel) op de voorpagina. Dat bereik heb je in geen 10 jaar met spandoekjes
Conclusie
In artikel 8 en 27 van respectievelijk de Nederlandse en Belgische grondwet vinden het recht van vereniging. Een belangrijk mensenrecht en een peiler van onze democratie. Toch moeten we ons afvragen hoe aanwezig die vrijheid er nog is wanneer verenigingen kapot worden gemaakt door activisten vanwege een paar rotte appels. Daarnaast is het niet onredelijk om van verenigingen te verlangen dat ze enige zelfcontrole uitvoeren en zelf gaan letten op het voorkomen van strafbare uitlatingen en radicalisering.
Helaas lijkt dat op dit moment een utopie. Met de hysterische heksenjacht van de oude media zijn verenigingen (zoals bijvoorbeeld Identitair Verzet) eerder geneigd de deuren te sluiten en de media aan te vallen dan om met transparantie en interne controle weer aansluiting te zoeken bij het bredere maatschappelijke debat. Op lange termijn heeft het alleen maar winnaars om te stoppen met deze brede jacht op ‘extreemrechts’. Een (relatief) onschuldige groep als Schild & Vrienden wordt gevrijwaard van vervolging, kan hun eigen grenzen van acceptabele discours stellen en kan een positieve rol blijven spelen in de samenleving. Een echt extreemrechtse groep blijft bovengronds en blijft uitgedaagd worden in hun gedachtengoed. Ook zijn ze makkelijker te volgen door bijvoorbeeld de AIVD als ze niet door journalisten op hun beginnersfouten worden gewezen.
