Lot verdwenen journalist leidt tot politiek steekspel
Een nieuwe grote crisis tekent zich af in het Midden-Oosten. De zoveelste. Oorzaak is de mysterieuze verdwijning van de invloedrijke journalist Jamal Khashoggi, columnist bij The Washington Post en Saudi van geboorte.
Hij werd het laatste gezien bij het betreden van het consulaat van zijn land in Istanbul, Turkije. Vervolgens ging hij in rook op. De Turkse autoriteiten openden een onderzoek en al een paar dagen later zorgden Turkse officials voor sensatie door in de lokale pers de verdenking te uiten dat de journalist in het consulaat werd vermoord en dat zijn lijk nadien in stukken gezaagd uit het gebouw werd gesmokkeld in koffers.
De Saudi’s haastten zich te ontkennen in alle toonaarden en gaven de media een rondleiding in het gebouw om aan te tonen dat er geen spoor was van een bloedbad. Tegelijk konden ze niet vermijden dat hun land flink wat imagoschade opliep en de verdenking overeind bleef.
Wie ook ernstig gezichtsverlies oploopt is Donald Trump. Zijn regering beschouwt Saudi-Arabië immers als belangrijkste geopolitieke bondgenoot in de regio en handelspartner nr.1. Om dat in de verf te zetten besloot hij het land te kiezen als bestemming op zijn eerste buitenlandse reis als staatshoofd. Tijdens dat bezoek beklonk hij een lucratieve wapendeal ter waarde van 110 miljard dollar. Goed voor ontelbare Amerikaanse jobs.
De beschuldiging dat de Saudi’s de hand zouden hebben in de dood van een journalist die kritisch was voor hun regime zet deze relatie nu op de helling en kan Trump’s streven naar een vredesakkoord in het Midden-Oosten serieus dwarsbomen.
Een reconstructie
Op 2 oktober 2018 begeeft Khashoggi zich naar het Saudische consulaat te Istanbul dat gelegen is in het financiële district van de stad. Een bewakingscamera registreert zijn aankomst. Het is niet van harte dat de man een regeringsgebouw van zijn vaderland betreedt aangezien hij al vele jaren overhoop ligt met het regime dat hij uiterst kritisch bespreekt in krantenartikelen, sedert 2017 ook voor The Washington Post.
Het bezoek is echter noodzakelijk omdat Khashoggi, volgens de Turkse versie van de feiten, op het punt staat in het huwelijk te treden met zijn Turkse verloofde, die hij voor de gelegenheid buiten de omheining van het compound op hem laat wachten. Voor hij binnen gaat overhandigt hij haar zijn gsm. In het gebouw hoopt hij het document te bemachtigen dat officieel aantoont dat hij gescheiden is. Enkel met dat document in handen kan hij een nieuw huwelijk aangaan.
Zijn terugkeer uit het gebouw blijft echter uit. Als de bezoekersuren van het consulaat verstreken zijn en het gebouw op slot gaat begeeft de ongeruste verloofde zich naar de politie om alarm te slaan. De Turkse politie verhoort de medewerkers van het consulaat die beweren dat Khashoggi het gebouw heeft verlaten via een achteringang en zij hem met geen haar hebben gekrenkt.
Na verloop van tijd verschijnen in de Turkse pers, die gebruik zou maken van lekken bij de politie, allerlei verontrustende details omtrent ‘de ware toedracht’. Kort voor Khashoggi’s aankomst zou een Saudisch moordcommando van vijftien man sterk het land zijn ingevlogen en het beoogde slachtoffers in een hinderlaag hebben opgewacht binnenin het consulaat. De journalist zou door de mannen zijn gemarteld en vermoord in ware Pulp Fiction-stijl. Nadien zouden ze het lijk in mootjes hebben gehakt en met de stukken verdeeld over verschillende koffers dezelfde dag nog naar Saudi Arabië zijn teruggereisd met dezelfde privéjets als waarmee ze waren geland.
Nog volgens de onderzoekers zou Khashoggi zijn eigen marteling en moord hebben opgenomen met zijn smartwatch en deze geluidsopname hebben doorgestuurd naar zijn gsm en de i-Cloud.
Als de Turkse overheid deze bewijzen kan hard maken dan zitten zowel Saudi-Arabië als de VS met een immens probleem. Sowieso zal deze onverkwikkelijke zaak de bilaterale spanningen in het Midden-Oosten naar nieuwe hoogten stuwen, ongeacht de uitkomst van het onderzoek.
Wie is Jamal Khashoggi? Een biografische schets
Jamal Khashoggi is geen onbeschreven blad. De Saudi is de neef van Dodi al Fayed, de minnaar van prinses Diana, die samen omkwamen bij het tragische verkeersongeluk in de Parijse tunnel. Jamal is tevens een familielid van wijlen Adnan Khashoggi, de beruchte wapenhandelaar, onder meer bekend van het Iran-Contra schandaal dat Amerikaans president Ronald Reagan in verlegenheid bracht. In de jaren tachtig raakte Jamal bevriend met niemand minder dan Osama bin Laden toen die nog een rebellenleger leidde in Afghanistan tegen de Sovjets, dat later uitgroeide tot Al Qaeda.
Khashoggi was één van de weinige journalisten die Bin Laden in de loop der jaren meermaals mocht interviewen. Pas na 9/11 distantieerde hij zich van hem. Als journalist is Jamal een luis in de pels van het Saudische regime dat hij fel bekritiseert. Zo protesteerde hij uitvoerig tegen de oorlog in Jemen, het Saudische isolement van Qatar en het Saudische diplomatieke geschil met Canada. Als propagandist van de Moslimbroederschap is Khashoggi tevens hevig gekant tegen elke vorm van religieuze modernisering en wil hij de sharia overal opgelegd zien.
Dit terwijl Saudi-Arabië de Moslimbroederschap wil vervolgen als een terroristische groepering en kroonprins Bin Salman een frisse wind door het land wil doen waaien. Recente maatregelen zoals het opheffen van het verbod voor vrouwen om auto te rijden en het legaliseren van bioscopen passen in die visie van democratisering, die de regering Trump deden besluiten dat het met het land de goede kant op gaat. De loodzware beschuldiging dat de Saudi’s verantwoordelijk zijn voor de dood van een journalist evenwel dreigt deze jaren van diplomatieke inspanningen weer teniet te doen en Trump zijn belangrijkste bondgenoot in de regio te ontnemen.
Turkije’s dubieuze rol in het verhaal
De Turkse president Erdogan verscheen op televisie om te verklaren dat hij persoonlijk zou toezien op een doorgedreven onderzoek. Naar eigen zeggen trok hij zich het lot aan van ‘een journalist’ en bovenal ‘een mens’. Ironisch om dat op te tekenen uit zijn mond terwijl hijzelf de afgelopen jaren als een dolgedraaide dictator de sluiting beval van talloze krantenredacties en ontelbare journalisten in de cel gooide, evenals enorme aantallen leraren, advocaten, rechters en militairen, allemaal omdat hij hen er van verdacht samen te spannen met de door hem verboden Gülen beweging aan wie hij de mislukte poging tot staatsgreep toeschreef die hem uit het zadel moest lichten.
Om precies dezelfde reden hield hij al lange tijd een Amerikaans staatsburger gevangen, dominee Brunson, zonder bewijzen hiervoor en zeer tegen de zin van president Trump, die aandrong op zijn vrijlating. Omdat Erdogan op die eis niet wilde ingaan legde de VS Turkije een reeks economische sancties op die hard aankwamen.
Deze impasse bleef duren tot Erdogan de dominee opeens liet gaan, ongeveer gelijktijdig met de verdwijning van Khashoggi. Het was alsof Erdogan zichzelf opeens van zijn beste kant wilde laten zien terwijl alle ogen van de wereld gericht waren op rivaal Saudi-Arabië dat er van verdacht werd verantwoordelijk te zijn voor Khashoggi’s dood, of minstens diens verdwijning (bij gebrek aan een lijk op het moment waarop dit artikel geschreven wordt).
Het is al langer duidelijk dat Erdogan een hoofdrol wil spelen in het Midden-Oosten en zich daarbij benadeeld voelt door de VS en Saudi-Arabië, die niet lijken te luisteren naar zijn grieven en eisen. Zo is geweten dat Trump de Koerden bewierookt voor hun aandeel in het verslaan van IS en daarom nu bezig is hen te trainen en te assisteren in het noorden van Syrië, wat Erdogan erg verontrust, bij het vooruitzicht dat dit mogelijk een bijdrage kan zijn aan het uitroepen van een autonome Koerdische staat, terwijl hijzelf de Koerden altijd als zijn aartsvijanden heeft beschouwd.
Al even provocerend vind hij het feit dat de VS onderdak verlenen aan de Gülen leiders die Turkije zijn ontvlucht. Ook zit het hem dwars dat Saudi-Arabië geavanceerde wapensystemen kan krijgen van Amerika en Trump de Saudi’s terloops om hulp heeft gevraagd bij het tot stand brengen van een definitief vredesakkoord tussen de Israeli’s en de Palestijnen onder zijn supervisie.
Nu de Saudi’s ervan verdacht worden een voor hun land kritische journalist te hebben geëlimineerd komt Trump onder steeds zwaardere druk te staan van het congres en de publieke opinie om alle banden met “schurkenstaat” Saudi-Arabië door te knippen.
In een eerste reactie op de vraag of hij de kolossale wapendeal van 110 miljard dollar weer zou intrekken antwoordde hij: ‘Nee, want er zijn teveel Amerikaanse jobs mee gemoeid, het is in het belang van ons land dat die deal doorgaat. Trouwens, als wij hen die wapens niet leveren dan gaan ze aankloppen bij China of Rusland. Daarmee zijn we niet beter af.’
In een interview met de zender CBS naderhand gaf hij wel toe dat Saudi-Arabië zwaar gestraft moest worden indien zou komen vast te staan dat de Saudi’s Khashoggi om het leven hadden gebracht.
Voorlopig raakt dit niet opgehelderd al blijft het in de Turkse media gonzen van de berichten als zouden de Turkse rechercheurs beschikken over een geluidsopname van de moord die zich volgens hen afspeelde binnen in het consulaat. Veiligheidsexperts die om hun mening werd gevraagd betwijfelen dat Khashoggi zelf er in slaagde dergelijke opname via zijn smartwatch te verzenden. Zij denken eerder dat de Turkse autoriteiten slechts over een geluidsopname kunnen beschikken doordat zij het gebouw vooraf van afluisterapparatuur hadden voorzien.
Vandaar allicht dat ze niet happig zijn om deze opname als bewijs met de buitenwereld te delen. Als immers kan worden aangetoond dat ze het bewijsmateriaal onrechtmatig verkregen kan dit leiden tot een ernstige vertrouwensbreuk met alle landen die in Turkije een consulaat of ambassade openhouden. Immers, als we zouden vernemen dat de Turken de Saudi’s op die manier afluisterden, dan mogen we er van uitgaan dat ze dit ook doen in de vestigingen van andere buitenlandse regimes.
De vraag waarom de Saudi’s wel camerabeelden kunnen tonen van Khashoggi’s aankomst maar niet van zijn vertrek is cruciaal in deze zaak. Dat de kwestie uiterst gevoelig ligt mag wel blijken uit het feit dat president Trump zijn minister van buitenlandse zaken Pompeo naar Riyad stuurde om bij het Saudische koningshuis aan te dringen op volledige medewerking aan het onderzoek. Misschien wel de belangrijkste vraag is waarom de Saudi’s (als ze Khashoggi echt uit de weg wilden ruimen) dat uitgerekend zouden hebben gedaan in hun eigen consulaat terwijl er tientallen andere manieren zijn te bedenken om hem elders te vermoorden, op een plaats en een manier die hen niet meteen in verband zou brengen met het slachtoffer.
In ieder geval staat in deze zaak heel veel op het spel, en al zeker in geopolitiek opzicht. Vandaar dat deze zaak de ergste crisis mag worden genoemd in het Midden-Oosten sinds 9/11. Of hoe het lot van één man zwaarder kan doorwegen dan dat van de vele duizenden slachtoffers en miljoenen ontheemden in een land als Syrië bijvoorbeeld…
Mogelijke gevolgen
In de aanloop naar een mogelijke militaire confrontatie met Iran, volgens de VS nog steeds de hoofdsponsor van terrorisme, is de VS erg gebaat met een strategische bondgenoot in de regio die over Amerikaanse wapens beschikt en de Amerikaanse plannen voor het Midden-Oosten mee vorm wil geven. In buurland Jemen woedt nu al jaren een hevige burgeroorlog door toedoen van sjiitische rebellen die volop gesteund worden door Teheran. Het is dankzij de westerse wapens van onder meer Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de VS dat de Saudi’s de opmars van Iran in de regio weten te stuiten.
Evenals Egypte en Jordanië maken de Saudi’s tevens korte metten met iedere machtsclaim door de Moslimbroederschap die internationaal wordt gezien als een gevaarlijke vorm van de politieke islam. Dezelfde Moslimbroederschap die Jamal Khashoggi zo nauw aan het hart lag.
Als echter morgen de wereldopinie de Saudi’s unaniem zou veroordelen als schuldig aan de marteling en moord op een ‘onschuldige journalist’ dan kan dit zorgen voor de ineenstorting van het Saudische koningshuis en een nieuw machtsvacuüm in het Midden-Oosten waar opnieuw terroristische groeperingen gretig kunnen van profiteren.
Kroonprins Bin Salman wist zich de laatste jaren aan de wereldpers te presenteren als een moderne vernieuwer die een brug wil slaan tussen het Midden-Oosten en het Westen. In de wetenschap dat zijn land niet eeuwig kan blijven teren op haar rijkdom aan aardolie heeft hij het ambitieuze plan om tegen 2030, uit het niets, de stad van de toekomst te bouwen, ‘Neom’ geheten, midden in de woestijn aan de grens met Jordanië, met een beoogde oppervlakte 33 maal de grootte van New-York (!). Bedoeling is om van deze stad het wereldcentrum te maken in de ontwikkeling van robotica en AI en daar een nieuwe bron van inkomsten mee aan te boren die op termijn de winsten verkregen met de winning van aardolie moet vervangen.
Net nu hij uit alle hoeken van de wereld de knapste knoppen qua bouwkunde en innovatie en de rijkste investeerders had opgetrommeld om een congres daarover te organiseren wordt hij in de wereldpers geportretteerd als een ‘brutale moordenaar’ en dreigt zijn enorme project te mislukken.
Uit angst voor slechte publiciteit hebben de meeste deelnemers al laten weten af te haken, terwijl er nog niet eens hard bewijs op tafel ligt dat het koningshuis daadwerkelijk schuld treft in de zaak Khashoggi. Richard Branson van Virgin Atlantic bijvoorbeeld, verklaarde meteen een investering van 1 miljard dollar te laten schieten.
In de aanloop naar de Amerikaanse midterms verkiezingen van november is iedere schuldig verklaring van Saudi-Arabië ook bijzonder ongunstig voor het aanzien van president Trump, die altijd al graag uitpakte met zijn ‘warme vriendschap’ met het Saudische koningshuis. Bovendien zal het zijn positie als onderhandelaar en spelverdeler in het Midden-Oosten danig verzwakken.
En zoals dat gaat wanneer bepaalde hoofdrolspelers fors aan macht en invloed inboeten zijn er anderen die daarvan profiteren en opeens sterker voor de dag komen. Als de verdachtmakingen tegen Saudi-Arabië resulteren in een heuse veroordeling dan zullen in dit geval Turkije en Iran triomferen. En dat is bijzonder slecht nieuws voor het Westen. Van wie van beide we het meest te duchten hebben zal de toekomst moeten uitwijzen.
