Iedereen kent het wel. De vaste component in elke arbeidsovereenkomst, opdrachtverstrekking of offerte, de geheimhoudingsverklaring. Met als uitzondering dat deze componenten vaak wederkerig zijn tussen bedrijven en organisaties. Niemand kan iets zeggen zonder dat daar de laagste geplaatste in de hiërarchische piramide altijd de sjaak is.
Geheimen, waarom?
Het doel van deze groep artikelen of overeenkomsten is om bepaalde geheimen van de andere partij of alle partijen geheim te houden. Dit kan bijvoorbeeld belangrijk zijn bij het beschermen van uitvindingen waar nog geen octrooi of patent voor is aangevraagd. Of om een of alle partijen te beschermen tegen het lekken van concurrentie gevoelige informatie. Een nobel streven zo op het eerste oog. Echter is de realiteit een hele andere.
Wat ik heb geleerd
Het komt met regelmaat voor dat, sinds ik in de publieke en semi-publieke sector werk, corruptie en fraude eerder regel dan uitzondering blijkt te zijn. Maar wat doe je dan als individu? Hoe kun je zorg dragen dat je bijdraagt aan een integere publieke of semi-publieke organisatie? In het kort geen tot helemaal niets. Mijn ervaring is dat als er een dergelijke situatie optreedt ik eerst naar mijn opdrachtgever stap om de zaak aan te kaarten. Ik geef tenminste een maand de tijd om een situatie te verhelpen voordat ik naar de vertrouwenspersoon stap. Twee weken later volgt over het algemeen een mailtje met de mededeling dat ongeacht mijn inzet, deskundigheid en ervaring men genoodzaakt is om mijn contract of niet te verlengen of per direct te beëindigen.
Wat zouden we moeten doen?
Door op deze wijze te handelen blijft de situatie in stand. Als ik nu terugkijk dan is het grootste struikelblok de geheimhoudingsplicht. Waarom worden het melden en lekken van zaken die strafbaar zijn aan het OM, toezichthouders en journalisten niet uitgezonderd? Waarom worden mensen die aangifte doen tegen een bepaalde situatie of aan de bel trekken bij een toezichthouder niet beschermd?
Over het algemeen wordt je civielrechtelijk financieel helemaal kapot gemaakt. Dan houd ik me stil over de enorme drempels die er zijn om een officier van justitie in te lichten over misstanden. Meerdere malen moest ik nagenoeg de deur, spreekwoordelijk, intrappen bij het OM en de Rijksrecherche om iets te kunnen melden.
Gevolg: helemaal niets… Totdat je opeens een van je collega’s op TV ziet. En je voor je kop kunt slaan omdat men 1 persoon offert om een heel corruptiefeest in stand of onder de pet te houden. Met als gevolg dat de hoofdschuldigen op de meest bijzondere plekken terecht komen maar zeker niet het gevang. Zelf ben je tot de hoogste organen gestapt binnen dergelijke organisaties om zaken aan te kaarten. Je wordt eerst compleet uitgehoord met meestal een hoofd van de afdeling juridische zaken. Dan vastgesteld dat het inderdaad een misstand is waarop je geprezen wordt voor je moed. Gevolg: korte tijd later ben je opzoek naar een nieuwe arbeidsbetrekking. Dit verklaart ook de vraag naar ZZP’ers op het middel tot hoog niveau. Makkelijk inwisselbaar, je hebt geen enkel recht meer om dit soort zaken aan te vechten maar nog belangrijker: men kan de verantwoordelijkheid grotendeels of volledig op hen afschuiven.
Tot slot
Kijk, ik spreek vanuit mijn ervaring als iemand die sinds 2010 enkele honderden aanbestedingen heeft begeleid. Van relatief kleine en eenvoudige trajecten tot zeer grote complexe ICT aanbestedingen. Ik zou liegen als ik niet op 1 hand de aanbestedingen kan tellen die volledig eerlijk en transparant zijn gegund aan een partij. Waarbij ik anno 2018 ik nog steeds belletjes krijg van oud-collega’s die met de handen in het haar zitten. Die met vragen zitten als: “Ik weet dat dit zo fout is, maar wat kan ik doen? Help me” en waar ik weet dat ik niets anders kan doen dan een luisterend oor zijn. Niemand zit hierop te wachten. Het OM niet, de organisatie niet en de bedrijven al helemaal niet. Journalisten? Degene die ik ken zijn, voor het overgrote deel, opzoek naar een snel en gemakkelijk stuk. Ze zijn zeker niet opzoek naar juist de verhalen die verschil kunnen maken en waar er maanden werk in zit voordat je iets kunt publiceren.
Onderaan de streep zijn jij, ik en de rest van de burgers die dit betalen de pineut. Politiek is men met z’n allen verontwaardigd, maar de daadwerkelijke wil om hier iets tastbaars aan te doen: onder het vriespunt.
