Foto: Public Domain 
De kloof in onze samenleving is helaas echt, en die overbrug je niet in één gesprek, ook niet als de gesprekspartners oprecht proberen elkaar te begrijpen. Vorige week kwam antropologe Jitske Kramer terecht in een twitterstorm. Daarna ging ze in gesprek en was even de held, waarna de argwaan weer toesloeg. De emoties hieromheen leggen bloot wat breed leeft in ons land: onbegrip, vijandschap, en toch die hunkering naar gesprek.
Even ter verduidelijking: dit stuk is geen samenwerkingsproject met Jitske, dit is mijn visie. Ik zal dus ongetwijfeld dingen schrijven waar zij het niet mee eens is – en vermoedelijk ook wat zaken waar zij het wel mee eens is – en daar kan zij haar mening weer over geven als zij daar behoefte aan heeft.
Maar dit gaat over veel meer dan twee andersdenkenden die in gesprek raakten. Dit gaat over een diepe kloof tussen twee belangrijke groepen in onze samenleving, twee groepen die al langer lijnrecht tegenover elkaar staan.
Wat gebeurde er?
Radio1 zette op zaterdag 6 januari een fragmentje van 75 seconden online en Twitter ontplofte. Na een halve dag zette de beheerder van het account de reactiemogelijkheid onder de tweet uit, en de storm nam nog wat in kracht toe. Jitske Kramer – die in dat fragmentje aan het woord was – lag zwaar onder vuur.
Waarom leverde dat videofragmentje zo’n felle reactie op? Kijk vooral zelf even, en lees wat ik Jitske antwoordde.
Het valt in elk geval te prijzen dat u de laatste dagen op Twitter probeert het gesprek aan te gaan. Het is wel jammer dat u nogal vast lijkt te zitten in uw eigen verhaal.
Mag ik (als PVV-stemmer) toch nog een poging wagen uit te leggen waar de pijn zit?
Wat u in dit fragmentje…— Maaike van Charante (@Repelsteeltje21) January 8, 2024
Na dit fragment en mijn antwoord zult u als lezer misschien meteen partij kiezen, maar ik hoop dat u open kunt blijven lezen.
Jitske zocht het gesprek
Jitske reageerde op mij, en al snel stelde ze voor om eens samen koffie te drinken. Ik stemde toe, en we spraken af. Dat gesprek was enerzijds goed, anderzijds frustrerend. Goed, omdat we meer begrip voor elkaar kregen, frustrerend, omdat de kloof enorm bleek te zijn. De volgende dag zette ik een verslagje van de hoofdpunten op Twitter en Jitske stemde in met mijn weergave.
Prachtige gespreksweergave. Wat mij oa raakte, is besef hoe ‘welbespraaktheid’ een machtsfactor is die maakt dat mensen die minder lekker uit hun woorden komen worden buitengesloten. Met elkaar blijven praten, goed luisteren is essentieel. Dit gesprek zal nog lang bij me blijven. https://t.co/JlBTu1P0Gm
— Jitske Kramer (@jitskekramer) January 10, 2024
De omslag
De reactie op ons gesprek was verbijsterend. Zelf had ik er een machteloos gevoel aan over gehouden. Ik zag steeds de momenten voor me waarin we er gewoon niet in slaagden om elkaar te begrijpen. En als wij – mensen van goede wil – daar al niet in slaagden, hoe moest het dan verder met de rest van de maatschappij? Want ik maak me geen illusies over de hoeveelheid mensen die niet eens meer wil praten met ‘de andere kant’.
Er waren inderdaad negatieve reacties. Jitske werd verweten dat zij ‘mijn gedachtengoed legitimeerde,’ want in haar kamp zijn er mensen die vinden dat het gedachtengoed van een kwart van de kiezers niet besproken mag worden. Omgekeerd had ik te maken met mensen die zeiden dat ik me liet gebruiken, dat Jitske niet oprecht was en alleen maar reclame wilde maken voor haar laatste boek.
Maar de zure reacties waren de uitzondering. Tot onze verbazing werden we overspoeld met lof. Het was overweldigend om te zien hoeveel mensen hoop kregen door onze poging tot gesprek. Het werd me duidelijk hoe groot de groep is die snakt naar gesprek in plaats van verdeeldheid, naar begrip in plaats van vijandschap.
Cultuurkloof en informatiekloof
Inmiddels is die golf van blijdschap weer afgezakt, maar dat deze reactie zo sterk de boventoon voerde, zegt veel. En het roept natuurlijk de vraag op: als zoveel mensen zo hunkeren naar een gesprek, waarom is er dan zo’n diepe kloof? En hoe is die kloof ontstaan?
Op het eerste gezicht lijken Jitske en ik op elkaar: twee blanke Nederlandse vrouwen die proberen de wereld te begrijpen en daar boeken over schrijven. En toch is er een diepe cultuurkloof tussen ons: de kloof tussen degenen die in ons land te boek staan als de groep met de ‘juiste mening’ en de groep met de ‘foute mening’, wat meteen een hiërarchie aangeeft.
De ‘juiste’ mening is overal te horen. De ‘foute’ mening mag eigenlijk geen podium krijgen, en waar dat toch gebeurt, krijgt zo’n podium ook meteen het etiket ‘fout’. Voor de mensen met de ‘juiste’ mening ligt het voor de hand om de ‘foute’ mening te negeren en zich te beperken tot bronnen die betrouwbaar genoemd worden, wat leidt tot een informatiekloof.
In zijn boek The Righteous Mind ging de Amerikaanse psycholoog Jonathan Haidt in op de verschillen tussen dergelijke groepen, en hij testte ook hun kennis van elkaars ideeën. De dissidente groep bleek de ideeën van de dominante groep goed te kennen, maar andersom was dat niet het geval. Dit is natuurlijk niet verwonderlijk, omdat de dominante mening overal te horen is. Toch ziet de dominante groep zichzelf vaak als beter geïnformeerd.
Wantrouwen
Omgekeerd kan de dissidente groep zich slecht voorstellen dat de dominante groep werkelijk zo eenzijdig geïnformeerd is, en vervolgens wordt het gedrag van die groep eigenlijk alleen nog verklaarbaar vanuit kwade wil. Heel duidelijk werd dat volgens mij in een twitterdraad van Coco Riga. Hij gelooft niet in een cultuur- of informatiekloof, hij denkt dat dit een bewuste keuze is.
Hallo @Repelsteeltje21 / Maaike van Charante,
Ik beloofde je nog om een paar woorden te besteden aan jouw 'dialoog' met @jitskekramer. Bij deze dan:
Ik heb mij hier al eerder kort over uitgelaten en mijn op voorhand conclusie was dat dit gesprek volstrekt zinloos zou zijn. 1/16
— Coco Riga (@coco_riga) January 11, 2024
Zijn stevige reactie is volgens mij niet zozeer persoonlijk gericht op Jitske, dit is opgebouwde achterdocht door slechte ervaringen met de dominante bubbel. En die achterdocht is logisch. De hoeveelheid minachting en onverschilligheid die al decennia wordt uitgestort over de dissidente groep heeft gevolgen.
Botsingen
Denk bijvoorbeeld aan de behandeling die de boeren kregen. Het stikstofbeleid was gebaseerd op onwerkbare modellen en onhaalbare eisen, maar voor deze feiten was lang weinig interesse. De boeren werden door veel commentatoren weggezet als lompe horken, dierenbeulen, milieucriminelen of inhalige miljonairs. Hier botste het wensdenken over onbevlekte natuur met het bestaan van de agrarische sector.
Denk ook aan de vroegere inwoners van de stadswijken die nu zo multicultureel zijn. Mijn eerste boek ging over de Schilderswijk, en de minachting voor de Schilderswijkers liep als een rode draad door dat boek. Deze mensen verstoorden destijds het wensdenken van de dominante klasse over de multiculturele samenleving, zoals nu dissidenten het wensdenken over immigratie verstoren.
Polarisatie in de media
Hun problemen waren onwelkom en hun meningen waren ongewenst. Zij werden (en worden) verdacht gemaakt, en sommige politici en opiniemakers doen daar gretig aan mee. De dominante groep krijgt in de ‘kwaliteitsmedia’ al decennia karikaturen van de dissidenten voorgeschoteld, en die laatsten voelen zich geschoffeerd.
De dissidenten keren zich af van de media die zich hier schuldig aan maken, en begrijpen niet dat de dominanten juist deze media betrouwbaar noemen. Maar voor de dissidenten is het belangrijk om te beseffen dat het niet raar is dat nog steeds zoveel mensen deze media vertrouwen.
Ten eerste hebben de meeste mensen niet de tijd om allerlei verschillende nieuwsbronnen te volgen. Verder leert elke scholier dat deze media betrouwbaar zijn en dat je het internet moet wantrouwen. Voeg daar de eenzijdige overheidscampagnes over desinformatie aan toe, en het is geen wonder dat zoveel mensen denken dat ze goed geïnformeerd zijn als ze alleen media als NOS, NRC en Volkskrant volgen.
Groepsdenken
Overigens komen veel dissidenten net zo goed terecht in eenzijdige informatie doordat ze de mainstream media gaan mijden en alleen nog de inmiddels ontstane alternatieve media volgen. Aan beide kanten versterkt het groepsdenken zich, en vaak weten leden van beide groepen alleen waarin de ‘andere’ media weer eens geblunderd hebben, en niet waar ze waardevolle informatie gaven.
De dissidenten en de dominanten zijn de meest politiek bewuste groepen van Nederland, en inmiddels zijn deze groepen zo vervreemd van elkaar dat het bijna onmogelijk is om elkaar nog te begrijpen, zelfs als er van beide kanten goede wil is. We baseren ons op andere informatie, we kennen van elk conflict de andere kant van de geschiedenis, en we geven zelfs vaak andere betekenissen aan taal.
Machtsverschuiving
Eerder hadden de dominanten de absolute macht in Nederland, mede dankzij een mediamonopolie. Maar steeds meer mensen halen hun nieuws van internet, en omdat de dissidenten vaak een punt hebben – al was dat niet welkom bij de dominanten – kregen zij meer aanhang. En zo vond dit jaar een machtsverschuiving plaats: 2023 was het jaar van de kiezersopstand.
Nu is macht niet alleen maar een zetelaantal in het parlement. Macht zit ook in de vertegenwoordiging van gedachtengoed in bijvoorbeeld universiteiten, de top van de ambtenarij, de media en de rechterlijke macht. Die macht komt ook tot uiting in de verdeling van lucratieve baantjes: commissariaten, gesubsidieerde leerstoelen, burgemeestersbenoemingen, etc.
In de verkiezingen van 2023 werd dus slechts een deel van de macht weggehaald bij de dominanten, in al die andere geledingen van de maatschappij is hun positie nog sterk. De huidige paniek bij sommige dominanten valt dan ook slecht bij dissidenten die met opluchting zagen dat er na 22 november eindelijk iets leek te ontstaan wat leek op macht en tegenmacht.
Een gouden kans
En toch biedt deze machtsverschuiving een gouden kans. Nu zoveel mensen tegen de gevestigde orde hebben gestemd, valt niet meer vol te houden dat al deze mensen slecht zijn en buitengesloten moeten worden. We krijgen de kans om elkaar weer als mens te gaan zien; om naar elkaar te luisteren.
Een jaar geleden leek het zinloos om zo’n gesprek te voeren: de dominanten hadden de absolute macht en waren zo overtuigd van hun gelijk dat ze niet eens wilden luisteren naar de dissidenten. Maar nu is hun wereld door elkaar geschud. Veel meer Nederlanders dan zij dachten blijken niet zo overtuigd van dat gelijk, en zijn ‘overgelopen’ naar de dissidenten.
Hopelijk zal bij de dominanten het besef doordringen dat zij misschien niet degenen zijn die goed geïnformeerd zijn, die de ‘juiste’ mening hebben. Hopelijk zullen zij de dissidenten weer als mensen gaan zien, mensen wiens vertrouwen zij terug moeten winnen. En hopelijk zullen de dissidenten hen die kans geven.
Ik beweer niet dat zo’n gesprek makkelijk zal zijn, kijk maar naar de frustrerende kloof tussen Jitske en mij. Maar ik denk wel dat dit gesprek noodzakelijk is, niet tussen een paar eenlingen, maar tussen velen van ons.
Besef dat een levendig debat het kenmerk is van een gezonde democratie.
Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.
