Er zijn van die boeken die je niet zomaar even leest.
Het boek van Brenda Stoter Boscolo over de genocide op de Jezidi’s had ik al lang van tevoren besteld, maar toen het bezorgd was, kon ik er niet aan beginnen.
Wilde ik zoiets wel lezen?
Uiteindelijk heb ik de moed verzameld, en ik zou iedereen aan willen raden om die moed ook te verzamelen.
Brenda heeft een monument opgericht voor een zachtmoedig volk. Een volk met een geschiedenis van verdrukking en toch een volk van gastvrijheid en vriendschap.
Haar boek begint met een definitie. Wanneer spreken we van genocide?
Het is een afschuwelijk lijstje, en de Jezidi’s hebben alle facetten ervan meegemaakt. Een paar voorbeelden:
Salem woonde aan de noordkant van het Sinjar gebergte. Hij vertelt Brenda hoe hij zijn vrouw en vijf kinderen in veiligheid wilde brengen toen IS naderde. Hij stuurde hen de berg op waar ze veilig zouden zijn, maar ze werden door IS gevangen genomen en weggevoerd. Zijn ze als slaaf verkocht? Vermoord? Salem weet het niet; hij heeft ze nooit terug gezien. Rond Sinjar zijn inmiddels zo’n tachtig massagraven gevonden waarin duizenden ongeïdentificeerde lichamen liggen.
We lezen over de 16-jarige Jihan die krachteloos in een hoekje van een tent lag, te zwak om haar verhaal te doen na jaren van slavernij, mishandelingen en verkrachtingen. De zus van Jihan had uit wanhoop zelfmoord gepleegd.
We horen het verhaal van Majdal die als jochie van 11 in een IS-trainingskamp terecht kwam en opgepept met drugs het slagveld op werd gestuurd. Wonder boven wonder leeft hij nog, maar hij staat er alleen voor. Zijn moeder, broertjes en zusjes hebben tijdens zijn gevangenschap in Duitsland asiel gekregen, hij kwam terecht in een vluchtelingenkamp.
Bij haar tweede reis wordt Brenda geholpen door Ismael die vanuit de VS een zelfmoordvideo onder ogen kreeg waarop hij zijn twee broertjes herkende die door IS gevangen waren genomen. Hij zoekt nog steeds naar hen in de hoop dat ze het toch overleefd hebben.
De verhalen zijn niet te bevatten, en toch.
Alles is ingebed in de vriendelijkheid van al die Jezidi’s, al die mensen die Brenda welkom heten in hun leven, in hun verdriet. Wat telkens terugkomt is de gastvrijheid, de behulpzaamheid, de zachtmoedigheid.
Hoe kan iemand wiens halve familie bruut is vermoord zo warm en hartelijk zijn als Ismael? We zien een foto van hem in het boek, samen met zijn kleine neefje dat na jaren terug werd gevonden. Het jongetje was zo lang bij zijn familie weg geweest dat hij alleen Ismael nog herkende. En als je de foto ziet, dan zie je bij allebei een glimlach vol genegenheid.
Als Brenda later teruggaat naar het gebied, zoekt ze Jihan en Majdal weer op. De Jezidi’s hebben zelf projecten opgezet voor de overlevenden, en Brenda treft Jihan in een geïmproviseerd kledingwinkeltje. Ze werkt daar samen met een ander meisje, ook een overlevende, en ze verzekert Brenda dat het goed met haar gaat.
Majdal is dan 15 en werkt voor een schamel loontje op het land. Ondanks alle dood en geweld waarmee hij al zo jong geconfronteerd werd, is hij vriendelijk en zachtaardig. Als Brenda hem toestemming vraagt om zijn foto voor de kaft van haar boek te gebruiken, zegt hij dat hij het een eer vindt. En hij voegt eraan toe wat bijna alle Jezidi’s zeggen: ‘Vertel de wereld wat ons is aangedaan.’
Onder al hun vriendelijkheid zit een taaie veerkracht. Door het lezen heen kreeg ik diep respect voor deze mensen.
Was er dan helemaal geen wanklank? Zijn de Jezidi’s een soort heiligen?
Nee. Dit is een realistisch boek.
Eén van de meest verdrietige zaken is het verhaal van de Jezidi-vrouwen die tijdens hun gevangenschap zwanger raakten van IS-terroristen. Hoe afschuwelijk de verkrachtingen ook waren en hoe deze vrouwen hun kidnappers ook haatten, wat doe je als uit die verkrachtingen een kindje wordt geboren?
Brenda vertelt verhalen van meerdere vrouwen die dit meemaakten. Misschien was hun baby wel de enige troost in hun gevangenschap; in elk geval gingen ze van hun kindje houden. Hun moederliefde was sterker dan hun haat tegen de verwekkers.
Jaren zaten deze vrouwen gevangen, en toen IS eindelijk in begon te storten, kwamen ze terug, met hun kindje.
Maar de wetten van de Jezidi’s zijn streng. Jezidi’s mogen alleen binnen de groep trouwen, en een kind uit een gemengde verbintenis is geen Jezidi. Veel van deze moeders smeekten hun familie om het kindje te mogen houden, en velen van hen kregen de belofte dat het kind mocht blijven. Maar de praktijk bleek anders. Brenda tekende de hartverscheurende verhalen op van moeders die ondanks alle beloftes gedwongen werden om hun kleine kinderen achter te laten in weeshuizen, bij moslimfamilies en zelfs in een vluchtelingenkamp.
Deze vrouwen zijn door de hel gegaan, en nu worden zij door hun eigen volk zo behandeld?
Voor ons westerlingen is dat niet te verteren, en Brenda zocht uit hoe de leiders van de Jezidi’s hierover dachten. Baba Sheikh, de geestelijk leider, heeft zijn volksgenoten wel opgeroepen om de verkrachte vrouwen en meisjes weer te accepteren – ze zelfs als heldinnen binnen te halen – maar kinderen van IS-terroristen opnemen? Dat blijkt een brug te ver.
Dit heeft verschrikkelijke gevolgen. Natuurlijk in de eerste plaats voor deze vrouwen en kinderen zelf, maar ook voor families die wel bereid zijn om kinderen van IS-terroristen op te nemen.
Brenda ondervroeg Ismael, haar gids. Hoe dacht hij over deze vrouwen?
Het leed van de Jezidi’s is altijd groter dan je denkt.
Ismael vertelde van zijn kleine zusje. Als meisje van twaalf (!) werd zij ontvoerd door IS en leefde jaren in slavernij. Ook zij kreeg een kindje. Besef dit even. Deze jonge tiener is jaren verkracht door deze IS-monsters en ze werd onder afschuwelijke omstandigheden veel te jong moeder.
Het meisje is gevonden, maar wil niet terugkomen. Ze heeft gehoord dat andere Jezidi-vrouwen de belofte kregen dat ze hun kindje mochten houden, en toch gedwongen werden om het achter te laten. Ze vertrouwt de beloftes van haar familie niet, en durft niet terug te komen.
Wat een verschrikking.
Brenda vroeg Ismael of hij tegen de Jezidi-gemeenschap in zou gaan. Zou hij werkelijk zijn belofte gestand doen? Zou zijn zusje wel haar kindje mogen houden? Hij verzekerde haar fel dat hij zijn belofte zou houden, en als je leest hoe Ismael met zijn familie omging en hoe betrouwbaar hij voor Brenda was, dan geloof ik hem. En er waren meer Jezidi’s die Brenda met de hand op het hart verzekerden dat zij een Jezidi-vrouw niet zouden verbieden om haar kindje te houden.
Dat neemt niet weg dat veel vrouwen wel dit afschuwelijke lot ondergaan, en sommigen van hen lopen weg bij hun familie en proberen hun kindje terug te vinden.
Het leed dat IS heeft aangericht, is peilloos diep, maar de lijdensweg van deze vrouwen was niet ten einde toen het kalifaat instortte.
Zo zijn dus niet alle Jezidi’s heiligen, maar zijn wel alle IS-gangers monsters?
Bizar genoeg niet. Dit is echt een realistisch boek.
Brenda vertelt het verhaal van Samantha, een Amerikaanse IS-vrouw die al dan niet vrijwillig haar man volgde naar IS-gebied. Haar verhaal deed me denken aan Oskar Schindler, de nazicollaborateur die er niet in slaagde om Joden als minderwaardig te zien en uiteindelijk zijn leven voor hen inzette.
Samantha kwam in opstand tegen haar man toen hij zijn Jezidi-slavin verkrachtte. Ze probeerde de Jezidi’s in haar huis te beschermen en werd zelf geslagen. Toen haar man sneuvelde, probeerde ze samen met de Jezidi’s te ontsnappen, maar ze eindigde in een IS-kamp met haar kinderen. Brenda tekende haar verhaal op uit de mond van het Jezidi-meisje dat door Samantha in bescherming werd genomen. Zij beschouwt Samantha als haar zuster.
Wil dat zeggen dat het wel meeviel met de IS-vrouwen? Dat ze eigenlijk ook slachtoffers waren en met afschuw naar de daden van hun mannen keken?
Nee. Samantha was een uitzondering.
De meeste IS-vrouwen zijn net zo walgelijk als hun mannen. Ze maakten het leven van hun Jezidi-slaven tot een hel.
Ze mishandelden hen en lieten hen zwaar werk doen. Jezidi-vrouwen werden door deze misdadigsters uitgedost als hoeren voordat ze hen door hun mannen lieten verkrachten, of voordat ze hen op de foto lieten gaan zodat ze een goede prijs op zouden brengen als slavin. Tegelijkertijd waren sommige vrouwen jaloers (!) op de Jezidi-vrouwen die door hun man verkracht werden, en mishandelden hen dan ook nog eens.
Het is bitter om te bedenken dat Nederland de IS-vrouwen waarschijnlijk wel terug gaat krijgen, terwijl onze regering Jezidi’s niet toelaat of zelfs terugstuurt. De slachtoffers worden in de steek gelaten, de beulen worden verzorgd.
Zal er nog een tribunaal komen waar de daders hun gerechte straf krijgen? Is er gerechtigheid mogelijk na zoveel onrecht?
Belangrijker nog is de vraag of er toekomst is voor de Jezidi’s die al jaren in kampen leven en niets hebben om naar terug te keren. Zullen ze een veilige plek vinden in andere landen? Of zal het hen lukken om toch weer een bestaan op te bouwen op deze vervloekte grond…?
Het allerergste zou wel zijn als men over tien jaar zou zeggen: De Jezidi’s? Daar heb ik wel eens van gehoord… wat was daar ook weer mee?
Dan zouden ze werkelijk een vergeten volk zijn.
Daarom is het zo belangrijk dat de Jezidi’s een stem krijgen, dat de wereld te horen krijgt wat hen is aangedaan. Daarom is het zo belangrijk dat niet voortdurend de beulen hun verhaal kunnen doen, maar de slachtoffers.
Dit is een boek zonder happy end. Het is een boek dat treurig maakt en de lezer confronteert met heel veel verdriet en onmacht.
Maar het is vooral een boek dat voldoet aan de hartenwens van de Jezidi’s:
Vertel ons verhaal.
Brenda Stoter Borculo: Het vergeten volk
Vond je dit artikel goed? Steun Repelsteeltje via repelsteeltje.backme.org
Voor meer artikelen van Repelsteeltje, zie deze link.
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg me op Twitter.
Redactionele noot: Vond je bovenstaand interessant? Dan kun je hier verder luisteren naar de Echte Jan Podcast met Brenda Stoter Boscolo over haar boek:
