Paus Franciscus roept vreemd tegenstrijdige reacties op.
Hij is het hoofd van een log, ouderwets instituut, maar beroemdheden als Bono, Leonardo DiCaprio, Angelina Jolie, Katy Perry en Orlando Bloom laten zich graag in zijn gezelschap zien.
Bono kwam met hem praten over het misbruik in de Ierse kerk, DiCaprio over het milieu, Jolie over haar laatste film en Katy Perry en Orlando Bloom gingen blijkbaar vieren dat ze ‘weer bij elkaar’ waren.
De EO – toch bepaald geen Rooms-Katholieke omroep – maakte in 2016 een vierdelige serie over hem, getiteld: In de ban van de paus. Toelichting bij deze serie: Andries Knevel gaat op zoek naar het geheim achter het succes van paus Franciscus.
De Paus noemt communicatiemiddelen als appen, social media, sms-en en e-mail ‘volledig menselijke vormen van communicatie’. Hij zit op Instagram en Twitter, en blijkbaar wordt dat schattig gevonden.
Kijk nou toch eens, paus Franciscus is hip!
Wat is dat toch voor rare modegril?
De vorige paus, Benedictus, was niet half zo populair onder niet-Katholieken. Hij werd genegeerd of afkeurend bekeken als stijve vertegenwoordiger van een achterhaald instituut.
Blijkbaar hoef je als paus alleen maar vriendelijk te lachen en een beetje hip te doen om als heilige vereerd te worden.
Is de paus werkelijk zo modern?
Hij werd gevierd als een ‘menselijke’ paus toen hij tegen een homoseksuele Chileen zei dat God hem zo gemaakt had, en dat God van hem hield.
Eindelijk een paus die begrip had voor homo’s; Franciscus werd alom geprezen.
Hij kwam al zo aardig over, en nu was hij ook nog eens tolerant!
Voor het gemak werd even vergeten hoe de traditionele houding van de Rooms-Katholieke kerk tegenover homoseksuelen is, en natuurlijk heeft de paus inmiddels alweer meerdere uitspraken gedaan waaruit blijkt dat hij niet van plan is om af te wijken van de officiële leer van de kerk met betrekking tot homoseksualiteit.
In augustus 2018 stelde Franciscus dat een psychiater de juiste hulp kon bieden als een tiener homoseksuele neigingen zou hebben, en in december van hetzelfde jaar verscheen zijn boek ‘La fuerza de la vocación’ (De kracht van de roeping) waarin hij stelt dat homoseksualiteit ‘in het gewijde leven en in het priesterlijk leven geen plaats heeft.’
Hij noemt homoseksualiteit zelfs ‘een modegril.’
Het lijkt er dus op dat de paus onder zijn populaire jasje gewoon een ouderwetse scherpslijper is die vooral erg goed is in Public Relations.
Maar daar is op zich niets vreemds aan.
Niemand verwacht tenslotte dat de paus een vrijdenker is. Als hij maar fatsoenlijk is en de kerk een beetje netjes leidt, dan is het al gauw goed. En dan is het mooi meegenomen als hij ook nog aardig in de omgang is.
En wat dat betreft lijkt Franciscus het goed te doen. Hij kan heel meelevend luisteren naar mensen die klachten hebben over de kerk. Die homoseksuele Chileen waar hij zo aardig voor was, was ook een misbruikslachtoffer.
Dan is het toch fijn als de paus oprecht spijt betuigt en begripvol luistert naar de mensen die geleden hebben onder de kerk?
Dat is in het verleden wel eens anders geweest.
Er komen al jaren misbruikschandalen naar buiten, en er wordt al jaren bewijs aangedragen voor het toedekken van dit misbruik.
Misbruikslachtoffers werden genegeerd en de schuldigen werden gerouleerd binnen de kerk zodat ze vaak tientallen slachtoffers maakten. Soms werden de aanklagers afgekocht met geld, maar vaak werd het misbruik gewoon ontkend, en de kerk had zoveel aanzien dat de slachtoffers weinig kans maakten.
Sommige onderzoekers waren ervan overtuigd dat het misbruik tot in de hoogste regionen van de kerk bekend was en werd toegedekt, maar het was het vrijwel onmogelijk om dit echt te onderzoeken. De kerk was te machtig en te veel een gesloten bolwerk.
En toen gebeurde er iets schokkends.
De brief van aartsbisschop Viganò
Een gepensioneerde aartsbisschop die vroeger ambassadeur van het Vaticaan was in de VS, Carlo Maria Viganò, publiceerde in augustus 2018 een brief waarin hij paus Franciscus beschuldigt van het toedekken van misbruik.
En het is geen vage beschuldiging.
Viganò schrijft over wijdverbreid seksueel misbruik in de kerk – hij schrijft met name over de VS – en over de samenwerking tussen hoge geestelijken om dit misbruik toe te dekken.
Hij vertelt dat zijn voorgangers hier al brieven over stuurden en zelf heeft hij ook meerdere rapporten gestuurd. Hij noemt veel namen van medeplichtigen in zijn brief, en hij vertelt precies op welke data hij aan Rome rapporteerde.
Hij zegt dat deze rapporten in het archief van het Vaticaan liggen, en zo tevoorschijn gehaald kunnen worden om zijn beschuldigingen te bevestigen of te weerleggen, en ook noemt hij veel mensen bij naam die zijn verhalen kunnen bevestigen.
Maar waarvan precies beschuldigt hij paus Franciscus?
Toen Franciscus in 2013 paus werd, heeft Viganò hem op de hoogte gebracht van de misdaden van kardinaal McCarrick, de oud-bisschop van Washington.
McCarrick had in zijn lange carrière veel slachtoffers misbruikt en langzamerhand waren er steeds meer getuigenissen naar buiten gekomen, zodat de kerk zelfs afkoopsommen had moeten betalen.
Deze McCarrick was door Benedictus – de vorige paus – uit zijn functie gezet vanwege dit misbruik. Benedictus had hem opgedragen om zich terug te trekken in een klooster en een leven van inkeer en boetedoening te leiden.
Maar wat deed paus Franciscus?
Ondanks de waarschuwing van Viganò haalde hij McCarrick uit het klooster en liet hem weer de wereld rondreizen als diplomatiek vertegenwoordiger van de Heilige Stoel.
Waren de aanklachten tegen McCarrick dan zo ongeloofwaardig?
Viel het eigenlijk allemaal wel mee en was het terecht dat de paus ‘barmhartig’ was?
Nee, het lijkt er eerder op dat McCarrick een leven lang zijn gang kon gaan met jongens en jongemannen die aan hem toevertrouwd waren – zoals priesters in opleiding – en dat hij binnen de kerk een netwerk van gelijkgezinden had opgebouwd; een netwerk waarin deze geestelijken elkaar de hand boven het hoofd hielden.
De brief van Viganò stelt dat dit misbruik tot in de hoogste kringen van de kerk is toegedekt. En dat dus zelfs paus Franciscus hieraan heeft meegewerkt, vermoedelijk omdat McCarrick een oude vriend van hem was die hem geholpen had om paus te worden.
Maar waarom zouden we Viganò geloven? Wie is dat eigenlijk?
Carlo Maria Viganò
Viganò is geboren in Italië, maar in dienst van de kerk is hij de hele wereld over geweest. Hij spreekt Italiaans, Frans, Spaans en Engels, en hij is gepromoveerd op werelds en op kerkelijk recht.
Paus Johannes Paulus II haalde hem naar het Vaticaan, en paus Benedictus benoemde hem in 2011 tot ambassadeur voor de VS. In 2016 ging Viganò met pensioen.
Viganò is een geestelijke van de oude stempel. Als een niet-christelijk opgevoed iemand zijn brief leest, zal die waarschijnlijk struikelen over alle dogma’s die Viganò verkondigt.
Deze man is absoluut niet met zijn tijd meegegaan. Denk niet dat hier iemand spreekt die het celibaat wil opheffen of die abortus gaat goedkeuren.
In zijn ogen is homoseksualiteit een grote zonde. Hij heeft verdriet om de slachtoffers en vindt dat de kerk een grote schuld draagt tegenover de gelovigen, maar het verdriet om wat de kerk Christus heeft aangedaan, lijkt hem zeker zo diep te raken. Hij spreekt over de kerk als ‘bruid van Christus’ en over de gewenste kuisheid bij de geestelijken.
Hij zegt dat de kerk bevlekt is met zonden en hij pleit voor het opheffen van de ‘samenzwering van de stilte’. Hij gaat zelfs zover om het zwijgen over de zonden van de kerk te vergelijken met de omerta, de zwijggelofte van de maffia.
En ook verder neemt hij geen blad voor de mond. Hij heeft het over ‘gruwelijke misdaden’.
Hij noemt kardinaal Wuerl – één van de medeplichtigen – een ‘schaamteloze leugenaar’, en kardinaal McCarrick een ‘serial predator’ oftewel: een roofdier dat altijd weer toeslaat.
Zijn brief leest als een filmscenario. Talloze hooggeëerde prelaten worden ontmaskerd als leugenaars, misbruikers en medeplichtigen.
De woede van Viganò is bijna tastbaar in zijn woorden, evenals zijn wanhoop, frustratie en diepe verdriet.
Hier spreekt een man die zijn leven gewijd heeft aan een kerk die tot op het bot verrot blijkt te zijn. Een man die ondanks alles nog steeds van zijn kerk houdt en nu een laatste wanhopige poging doet om haar te redden.
En hij vertelt ook waarom hij al deze geheimen openbaar maakt.
Hij heeft lang geprobeerd binnen de kerk de problemen aan te kaarten, en hij was niet de enige.
Hij noemt namen van andere geestelijken die ook probeerden om de misstanden aan de kaak te stellen, maar als je dan leest hoe stroperig en taai alle communicatie binnen de kerk verloopt en hoe hiërarchisch dit instituut in elkaar zit, dan begrijp je hoeveel geduld ze voortdurend op moesten brengen. Een steeds terugkerende frustratie voor Viganò was dat hij vaak niet eens antwoord kreeg op zijn brieven.
En de laatste jaren zag hij tot zijn ontzetting dat moeizaam bewerkte veranderingen onder Franciscus terug werden gedraaid. Hij zag hoe een man als McCarrick weer in aanzien kwam, en met hem heel zijn kliek van smeerlappen. Beschermelingen van McCarrick werden ineens op hoge posten benoemd, en het laat zich raden wat dat voor de aanpak van het misbruik betekent.
Viganò was inmiddels een oude man, en hij besloot om uiteindelijk te doen wat hij al jaren overwogen had: de omerta doorbreken.
Deze geheimen wilde hij niet meenemen in zijn graf: hij wilde zijn geliefde kerk redden, en hij wilde voorkomen dat de kring van misbruikers nog nieuwe slachtoffers zou kunnen maken.
En dus is zijn brief een vlammende aanklacht tegen de misbruikers en een smeekbede aan alle Rooms-Katholieke geestelijken om de zonde uit te bannen en de kerk weer te heiligen zodat zij Christus waardig zal zijn.
Het lijkt een document uit een andere eeuw, doorspekt met Bijbelteksten en oproepen tot kuisheid. Hij veroordeelt niet alleen de seksuele uitspattingen, maar ook pogingen om op het gebied van abortus en homoseksualiteit ‘met de tijd mee te gaan’.
Maar maken zijn ouderwetse opvattingen over abortus en homoseksualiteit zijn beschuldigingen minder relevant?
Spreekt Viganò de waarheid?
Er zijn een hoop factoren die het aannemelijk maken dat Viganò de waarheid spreekt.
- Wat hij aan het licht brengt is een crimineel netwerk binnen de kerk, en na alle misbruikschandalen van de laatste jaren – ook in de VS – is zijn verhaal zonder meer geloofwaardig te noemen.
- Viganò noemt veel details, controleerbare feiten. En hij was in de positie om dit te weten, hij was van 2011 tot 2016 de ambassadeur voor de VS.
- Hij heeft niets te winnen met liegen. Hij had in alle rust en welstand van zijn pensioen kunnen genieten, maar door zijn brief wordt hij nu als een verrader en onruststoker beschouwd. Hij is veel vrienden kwijtgeraakt.
- De paus heeft niets ontkend, maar alleen geprobeerd de aandacht af te leiden, en het is ondenkbaar dat hij van niets wist.
Gezien de vele schandalen rond McCarrick is het zeer waarschijnlijk dat al die rapporten over deze man bestaan, en Franciscus heeft dat genegeerd.
Bovendien is inmiddels gebleken dat McCarrick inderdaad door Benedictus was gestraft, en ook dit kan Franciscus niet ontgaan zijn. - De beweringen van Viganò zijn de laatste maanden bevestigd door hoge geestelijken die hij in zijn brief noemde, al ging dat vaak gepaard met felle afkeuring. Het was wel waar wat Viganò zei, maar hij had de vuile was niet buiten moeten hangen…
Zo sterk is de zwijgplicht binnen de kerk. Zelfs geestelijken die zelf al jaren strijden tegen deze misstanden, vinden dat het intern moet worden opgelost. De kerk mag niet in opspraak worden gebracht.
En nu was dat toch gebeurd. Een aartsbisschop was uit de school geklapt en nu lagen al die vreselijke beschuldigingen op straat.
En de beschuldigingen zijn zo gedetailleerd en zo heftig, dat het logisch leek dat de kerk erop zou reageren.
Toen de brief uitkwam, was de paus net op bezoek in Ierland om – ook daar – te spreken met misbruikslachtoffers. Er was al een persconferentie gepland, en journalisten vroegen hem om een reactie op de brief.
De paus ontweek hun vragen. Hij ontkende niet wat Viganò gezegd had, maar volgens hem moesten de journalisten de brief maar lezen en hun eigen conclusies trekken.
Niet een heel sterke verdediging.
Een Amerikaanse kardinaal – een van de beschermelingen van McCarrick die Viganò in de brief genoemd had – maakte het nog veel bonter.
Deze Blase J. Cupich – aartsbisschop van Chicago – zei dat de paus belangrijker dingen aan zijn hoofd had dan het oprollen van criminele netwerken binnen de kerk.
‘The Pope has a bigger agenda, he’s got to get on with other things—of talking about the environment and protecting migrants and carrying on the work of the Church. We’re not going to go down a rabbit hole on this.’
Vrij vertaald: de paus heeft het druk met het milieu en met het beschermen van migranten. We gaan geen tijd aan deze onzin verspillen.
En Cupich speelde niet alleen de progressieve deugkaart, nee, in een moeite door suggereerde hij ook nog dat de critici van de paus racisten waren.
‘Quite frankly, they also don’t like him because he’s a Latino.’
Ja, natuurlijk. Viganò heeft gewoon de pest aan Franciscus omdat hij een Zuid-Amerikaan is.
Dat Franciscus in Argentinië geboren is uit Italiaanse ouders en dus – net als Viganò zelf – een etnische Italiaan is, dat is blijkbaar irrelevant.
Voor mensen die niet kunnen geloven dat een aartsbisschop dit soort lariekoek uit zijn mond kan krijgen: luister zelf maar naar zijn woorden in het filmpje (2 minuten) hieronder.
En het gekke is, zo absurd als deze verdediging op het eerste gezicht lijkt, hij is verbazend succesvol. Dat komt doordat deze geestelijken heel goed aanvoelen hoe je de publieke opinie moet bespelen.
De tegenaanval
De kerkleiders zijn niet van plan om schuld te bekennen, dus de tegenaanval is ingezet.
Hun tactiek rust op twee pijlers: ten eerste het zwartmaken van Viganò, en ten tweede de populariteit van de paus inzetten.
De verdedigers van het Vaticaan schilderen Viganò af als een aartsconservatief en zijn beschuldigingen als politieke manipulaties.
En natuurlijk proberen ze zijn integriteit in twijfel te trekken.
Het was niet moeilijk om Viganò neer te zetten als aartsconservatief: dat is de man namelijk. En het ligt voor de hand dat deze dogmaticus sowieso moeite zou hebben met een vernieuwende beweging binnen de kerk, en dus om die reden problemen met paus Franciscus zou kunnen hebben. Het kostte weinig moeite om een dergelijke samenzwering aannemelijk te maken.
Lastiger was het om de betrouwbaarheid van Viganò te ondergraven.
Viganò leeft al lang in onmin met zijn broer, en deze familieruzie werd uitgebreid opgerakeld.
Helaas voor het Vaticaan namen de andere broers en zussen het voor Viganò op: hun broer Lorenzo is het zwarte schaap van de familie, iets wat zij al in 2013 in een officiële verklaring bekend hadden gemaakt. Dit was nodig geweest omdat Viganò al eerder door hooggeplaatste vijanden binnen de kerk onder vuur was genomen.
Daarnaast probeerden verdedigers van de paus om Viganò zelf medeplichtigheid aan te wrijven bij het toedekken van een plaatselijk misbruikschandaal, maar daar had de aartsbisschop op gerekend. Hij maakte documenten openbaar waaruit bleek dat hij integer had gehandeld.
Maar zoals zo vaak met laster, er blijft altijd wat van hangen.
Het is verbazingwekkend hoe makkelijk journalisten meegaan met het verhaal van het Vaticaan en vergeten dat de paus nergens geloofwaardig ontkend heeft wat Viganò beweert.
Viganò heeft in zijn brief heel veel feiten genoemd die te controleren zijn, en veel van wat hij zegt is sindsdien ook door anderen bevestigd. Zelf heeft hij nog twee aanvullende brieven geschreven om zaken toe te lichten en nog meer feiten aan te dragen.
Toch is het Vaticaan nergens op die feiten ingegaan, er wordt simpelweg over gezwegen.
Is dat niet genoeg reden om wat kritischer te zijn op de paus?
Maar ja… Viganò is een steile conservatief, en Franciscus is zo’n leuke paus…
Cupich zei het een beetje bot – en kreeg daar ook veel kritiek op – maar in feite is dit de verdedigingslinie.
Viganò is star en ouderwets, en Franciscus is zo aardig, zo betrokken en zo ruimdenkend…
En de troefkaart van de ‘leuke paus’ is sterker dan je zou denken.
Vanaf het eerste begin wist Franciscus de pers te charmeren, ook in Nederland. Kijk maar naar de volgende krantenberichten:
- ‘Paus van de eenvoud’ al jaar populair
- Paus Franciscus neemt ondubbelzinnig stelling tegen klimaatverandering
- Leonardo DiCaprio spreekt met paus over milieu
- Paus tegen homoseksuele man: ‘God heeft je zo gemaakt en houdt zo van je’
- Paus belt ruimtestation ISS
- Paus verruimt mogelijkheid om abortus te vergeven
- Paus neemt twaalf Syrische vluchtelingen mee van Lesbos
- Franciscus geeft katholieken weer gevoel dat de kerk van hen is
- Politici, neem een voorbeeld aan de moed van Franciscus
- Bono praat met paus over misbruik: ‘Ik denk dat hij een oprechte man is’
- Paus Franciscus is ook een klimaatactivist
- De paus mengt zich nu ook in de strijd: Trump geen christen
- Europese vredesprijs voor paus Franciscus
Zeg nou zelf, zo’n paus is toch geweldig!
Hij maakt zich zorgen om het milieu, hij is lief voor vluchtelingen, hij is zo ruimdenkend…
En als beslissende troefkaart: hij is tegen Trump!
Sorry Viganò, maar je bent kansloos.
Jammer voor die misbruikslachtoffers, maar we gaan zo’n starre conservatief als jij echt geen gelijk geven tegenover de charmante Franciscus.
Zijn er dan helemaal geen journalisten die een beetje kritisch zijn?
Gelukkig wel, maar ze zijn zwaar in de minderheid.
Een positieve uitzondering is Walt van der Linden die in juli 2018 in het NRC al waarschuwde dat wij ons niet blind moeten staren op de gelikte presentatie van Franciscus. In zijn artikel stelt hij vast dat Franciscus hypocriet is en pas in actie komt tegen misbruik als hij er niet meer onderuit kan.
Maar van der Linden is een roepende in de woestijn, en de teneur is toch dat we de beschuldigingen niet al te serieus moeten nemen.
Nederlandse krantenkoppen over de beschuldigingen:
- Aanval op paus is teken van machtsstrijd binnen Vaticaan
- De oproep tot aftreden van paus Franciscus lijkt door oneigenlijke motieven te zijn ingegeven
- Misbruikschandaal als munitie voor frontale aanval op de paus
In de Amerikaanse pers zijn meer vragen gesteld – ook omdat McCarrick en zijn vrienden daar natuurlijk de meeste schade hebben aangericht – maar toch worden deze geluiden langzamerhand weer gesmoord.
Uiteindelijk heeft Franciscus van veel Amerikaanse journalisten weinig te vrezen, zo lang hij maar zorgt dat hij Trump blijft afkeuren. Al sinds 2016 is dat in de VS een beproefd recept: zo lang je Trump afwijst, kom je met heel veel weg.
En voor progressief Amerika geldt ook: kerkleiders die makkelijker denken over abortus en homoseksualiteit zijn te verkiezen boven scherpslijpers als Viganò.
De schade beperken
En het Vaticaan heeft natuurlijk wel een paar maatregelen genomen om het imago wat op te poetsen.
- McCarrick is alsnog uit zijn ambt gezet, vlak voordat Viganò zijn brief publiceerde. Dus – zeggen de fans van Franciscus – de paus had de boosdoener toch al ontslagen?
Ja, de paus beschikt over een uitstekend inlichtingenapparaat en heeft haastig geprobeerd om alvast zijn straatje schoon te vegen, maar alles wat hij deed was dezelfde sancties opleggen die Benedictus eerder al had opgelegd, alleen nu met veel meer publiciteit. - Maar in oktober heeft de paus een onderzoek naar McCarrick gelast!
Een onderzoek? Al in 2013 lag er een dik dossier over McCarrick, een dossier waar Viganò de paus destijds op gewezen heeft. Dit is geen poging van het Vaticaan om de waarheid boven tafel te krijgen, maar om het zoveelste uitstel te kopen door langzaam en grondig een uitgebreid onderzoek te starten.
En veel uitstel is er niet meer nodig, want McCarrick is al 88. Zodra hij van ouderdom sterft, kan het onderzoek met een vroom gezicht afgesloten worden.
De verdachte is dan immers overleden?
Gefeliciteerd, spindoctors van het Vaticaan, jullie tactiek werkt.
De mediastorm die even op leek te steken, is alweer gaan liggen. Progressieve journalisten van de belangrijkste nieuwsmedia in de VS verdedigen de paus tegen deze ‘conservatieve samenzwering’, en elders in de wereld is de belangstelling voor dit schandaal op zijn best lauw te noemen.
Viganò heeft zijn best gedaan, maar Franciscus zal heus niet aftreden. Achter die sympathieke glimlach schuilt een doorgewinterd politicus.
En als er over tien jaar weer een misbruikschandaal naar buiten komt, zal de paus deemoedig het hoofd buigen en meelevend naar de slachtoffers luisteren.
Slachtoffers die hij al vanaf 2013 had kunnen voorkomen als hij destijds aan de slag was gegaan om het misbruik in de kerk werkelijk aan te pakken.
Het is te hopen dat de resterende gelovigen hun kinderen goed in de gaten zullen houden, of hun heil buiten de kerk zullen zoeken.
Van de huidige kerkleiding hebben ze weinig goeds te verwachten.
