Sam Harris en Majid Nawaz, twee  auteurs, en twee van de belangrijkste hedendaagse kritische denkers. De eerste een graad in de filosofie van Stanford University en een PhD in neuroscience van UCLA, en schrijver van een groot aantal boeken. De ander eveneens academicus van het LSE en auteur van Radical, een boek over zijn jeugd als geradicaliseerde moslim, zijn gevangenschap in een Egyptische gevangenis, en zijn uiteindelijke liberalisering tot seculiere Moslim. Sam Harris medeoprichter en CEO van Project Reason, een non profit organisatie die tot doel heeft wetenschappelijke kennis en seculiere waarden te verspreiden, Majid Nawaz de mede-oprichter en CEO van de Quilliam Foundation, een thinktank die wereldwijd actief is voor de Moslim gemeenschap. De verschillen zijn groot, maar waar ze overeenkomen is een kritisch liberaal perspectief, een indrukwekkend reservoir aan kennis en de wil tot discussie. Een inmiddels schaars goed in onze maatschappij.

Ze ontmoeten elkaar voor het eerst op een ‘Intelligence Squared’ congres waar Harris aan Nawaz vraagt waarom hij die onmogelijke taak op zich genomen heeft om de wereld, en in het bijzonder de Moslim wereld, ervan te overtuigen dat de Islam een religie van vrede is. Nawaz ziet Islam als een religie als zoveel andere. Het is geen oorlogzuchtige religie, en ook geen religie van vrede. Islamisme en Jihadisme zijn gepolitiseerde lezingen van de Islam. Dat lijkt op het eerste gezicht een nogal vrijblijvend antwoord, maar in het boek wordt deze discussie opgepakt en uitgewerkt, en wordt duidelijk wat hij bedoelt. Nawaz is van mening dat de overgrote meerderheid van de Moslimwereld conservatief is, maar niet uit op onderwerping en oorlog. Dan blijft er nog wel zo’n vijfentwintig procent Islamisten over op de wereld volgens zijn eigen schatting, en een op de zeven jonge Britten heeft volgens een onderzoek van de Times ‘warme gevoelens’ voor de Islamitische Staat. Er zijn een groot aantal jonge Britse Moslims vertrokken naar Irak. Uit onderzoek van Ruud Koopmans aan de Berlijnse Humboldt Universiteit blijkt dat vijfenzeventig procent van de Europese Moslims denkt dat er maar een interpretatie is van de Islam, en zestig procent vindt dat de Moslims terug moeten naar de wortels van de Islam. Fundamentalisme is niet bepaald een marginaal probleem, pakweg de helft van de Europese jonge Moslims is fel gekant tegen homosexualiteit en discrimineert Joden die in grote getale Europa aan het verlaten zijn.

Sam Harris laat ook zien dat Islamitische intolerantie op dit moment verstikt wordt door politieke correctheid. In de humaniora en sociale wetenschappen heerst een verstikkende politieke correctheid. Harris ziet veel wetenschappers en pseudo-wetenschappers die zogenaamd expert zijn in religie, terrorisme, antropologie, en politieke wetenschappen die van mening zijn dat Moslim extremisme weinig of niets met de Islam te maken heeft. Het Westen draagt schuld, niet de Moslim gemeenschap. Nawaz ontkent niets van Sam Harris opmerkingen, hij maakt het probleem algemener. Voor Nawaz hebben we te maken met een enorm verraad aan het liberalisme. Regressief links lijdt in haar politieke correctheid aan een restant van het socialisme, waar groepsidentiteit de voorkeur heeft boven individuele autonomie. Eenzelfde thema zien we in de publicaties van Sid Lukkassen en Paul Cliteur, en meer op Engeland gericht bij Douglas Murray. Identiteits politiek is niet alleen gevaarlijk, maar leidt altijd tot verdeeldheid. Harris is het hier mee eens, maar is van mening dat dit tribale gedrag een van de gevolgen is van religie. De vooruitgang in de wereld komt niet van religie, maar van wetenschappelijke rationaliteit, en de opvatting over gelijkheid van man vrouw, democratie etc.

Religie, en hier in het bijzonder de Islam blijft dus het voorlopig onopgeloste probleem in de discussie. Voor Nawaz blijft de Koran een zaak van interpretatie, en hij weet waar hij het over heeft. Omdat hij zo ongeveer de hele Koran uit zijn hoofd heeft geleerd tijdens zijn gevangenschap in een Egyptische gevangenis, hij was toen actief lid van Hizb ut-Tahrir, de Jihadistische groep waar hij bij aangesloten was. Mede dankzij zijn latere Islam studie aan de universiteit, weet hij voorbeelden te noemen die inderdaad interpretatie zijn. Een voorbeeld uit de Moslim geschiedenis is de Mu’tazila die er van overtuigd waren dat de Koran niet het onveranderlijke woord van God is. Een huidige vertegenwoordiger is de Iranese Moslim filosoof AbdolKarim Soroush. De Mu’tazila werden uiteindelijk verslagen door de Ash’aíra, onder leiding van de gelijknamige imam. Geweld forceert hier de dominante religie. Er is geen enkele correcte interpretatie mogelijk, pluralisme in interpretatie is de enig mogelijke optie. Dat is geen gemakzuchtig politiek correct ontwijken, maar wordt dwars door het boek steeds duidelijker beargumenteerd. Zijn hoop is dat pluralisme leidt tot secularisatie en democratie. Hij bepleit een methodologie die ook in de huidige historisch wetenschappelijke tekstinterpretatie gebruikelijk is, er is geen eenduidige en enkelvoudige uitleg die het verlossende woord van de interpretatie kan uitspreken. Met andere woorden, de Koran is zowel oorlogzuchtig als vredelievend.

Sam Harris kan instemmen met een liberale interpretatie, hij wil als overtuigd atheïst ook geen oeverloze discussie over een bestaan van een God. Hij ondersteunt Nawaz in zijn werk en veel van zijn argumenten. Maar, interpretatie kan niet alles oplossen. De Koran kent twee centrale boodschappen volgens Harris, de eerste is het demoniseren van afvalligen. De andere is de belofte van het paradijs, die expliciet de waarde van het leven devalueert. De Islamitische Staat en de Taliban die aan de lopende band politieke tegenstanders en ‘onbevangen’ kinderen vermoorden zijn een goed voorbeeld. Interpretatie van die centrale thema’s lost hier niets op. En we kennen allemaal het voorbeeld van de maagden in het paradijs waar je tot in de eeuwigheid in een openlucht bordeel kunt rondspoken, aldus Harris. Nawaz is van mening dat de Islamitische Staat zowel militair als cultureel verslagen moet worden. Zijn positie ten aanzien van de Taliban, Islamitische Staat en Islamisme is nauwelijks verschillend van Harris. Opvattingen lopen vaak parallel, zijn kritiek op Bush, en meer nog op Obama verschilt weinig van Harris. Bush probeerde met het pistool op de borst het Midden Oosten cultureel en politiek te hervormen, hij kwam er uiteindelijk achter dat dit niet werkte. Obama liet cultuur en politiek weg en startte de grootste drone oorlog uit de geschiedenis. Hij kan volgens Nawaz ook het probleem van het Islamisme niet benoemen, wat Nawaz noemt het Voldemort effect. Het theocratisch extremisme mag geen naam hebben.

Na lezing van hun dialoog kun je alleen maar respect opbrengen voor hun open discussie. Je identificeert je al snel met Sam Harris, maar Majid Nawaz komt iedere keer terug met steekhoudende tegenargumenten. Hij ontwijkt niets, praat niets goed, stemt in met Harris waar nodig, wat hem niet in dank zal worden afgenomen door zijn achterban die hem alleen al afrekent door met een kafir te discussiëren. In zijn radio programma op LBC gaat hij niemand uit de weg. Het zegt ook iets over de onbenullige info-tainment cultuur van Pauw en Jinek op de Nederlandse televisie waar alleen al door het format iedere discussie onmogelijk wordt gemaakt. Interessant boek dus. Lezen!

Literatuur

Douglas Murray, The Strange Death of Europe. Immigration, Identity, Islam (Bloomsbury 2017)

Steven A. Cook, False Dawn, protest, democracy, and violence in the new Middle East ( Oxford University Press 2017)

Maajid Nawaz, Radical, my journey from Islamist extremism to a democratic awakening (WH Allen 2012)

Sam Harris, The Moral Landscape. How science can determine human values (Black Swan 2010)

Sid Lukkassen, Avondland en Identiteit (Aspekt 2015)

David Pinto en Paul Cliteur, Moord op Spinoza. De opstand tegen de Verlichting en Moderniteit (Aspekt 2018)

Steven Pinker, Enlightenment Now. The case for reason, science, humanism, and progress. (Penguin 2018)