Ik moet het eens over complottheorieën hebben. Dat is ook onvermijdelijk als je jezelf op je blog presenteert als ‘uw dagelijkse portie gezond verstand’ natuurlijk. Belofte maakt schuld en ik sluit niet uit dat het navolgende enkelen op de kast zal jagen. Maar ik kan er niet níét over schrijven.
Op zich is het helemaal niet vreemd dat complottheorieën ontstaan. Veel van wat er in de wereld gebeurt vraagt om duiding en het is logisch dat mensen na bijvoorbeeld tragische gebeurtenissen naar een oorzaak zoeken (“Hoe heeft dit kunnen gebeuren?”). Wat dat betreft heeft de complottheorie veel gemeen met haar debiele neefje, religie. Duiding van grote nieuwsgebeurtenissen is een taak van onder meer massamedia. Ik geef eerlijk toe dat ook ik af en toe wantrouwen koester bij verslaggeving door die media. Dat lijkt me ook een verstandige houding. Veel van wat geschreven wordt of op televisie komt bevat namelijk sturing en je bent niet verplicht om alles maar voor zoete koek te slikken. Bekendste voorbeeld hiervan is natuurlijk onze NOS die maar niet in staat blijkt te zijn om op een normale, feitelijke manier verslag te doen van het Israëlisch-Palestijns conflict. Wie zoveel vergissingen opmerkt is geneigd om daar een patroon in te gaan ontwaren. Ik zie de complottheoreticus als iemand die -terecht!- allerlei vragen stelt, maar op het moment dat het verstandiger is om je oordeel op te schorten direct naar zeer exotische verklaringen rent.
Laat ik met de deur in huis vallen: 9/11 was geen ‘inside job’ en voor het neerhalen van MH17 zijn de Russische separatisten in Oost-Oekraïne (per ongeluk!) verantwoordelijk. Ik kan het maar gezegd hebben nietwaar? Ik pik deze twee complottheorieën eruit omdat zij opmerkelijke overeenkomsten vertonen.
Allereerst: de onmogelijke eis van een Totaal Verhaal. De complottheoreticus wil een Totaal Verhaal waar geen ‘gaten’ in zitten. Die gaten zijn voor hem ‘bewijs’ dat er iets anders aan de hand is dan de officiële lezing. Wanneer de gaten in een verhaal gedicht zijn door bijvoorbeeld wetenschappers zal de complottheoreticus niet stilzitten maar op zoek gaan naar nieuwe gaten. Wat ook gebeurt is dat oude gaten gewoon recycled worden, waarna het hele spel weer opnieuw begint. Om me even tot ‘9/11’ te beperken: nog steeds hebben mensen het over ‘controlled demolition’, hetgeen al miljoenen keren ontkracht is (tip: lees het artikel in de hyperlink hierboven). Het is dus nooit genoeg, hoe overstelpend het bewijs ook is, altijd zullen weer nieuwe kwesties opgeworpen worden.
Verder: de onbedwingbare neiging om dingen ingewikkelder te maken dan ze zijn. De complottheoreticus komt namelijk vaak met nogal ingewikkelde theorieën aanzetten, theorieën waarvoor elk bewijs ontbreekt, maar die, integendeel, zaken nog veel meer compliceren. Stel nou dat inderdaad Oekraïne die MH17 neergehaald heeft. Wat dan? Wat is daar het doel van? De Russen in diskrediet brengen? Waarom dan? Omdat ze de Krim bezet hadden en geen steun hadden gekregen van de internationale gemeenschap? En wie precies waren daarvoor verantwoordelijk in de regering van Oekraïne? Nou ja, enz. enz. enz. Je kunt de complottheoreticus heel veel vragen stellen (‘maar dat klinkt me helemaal niet logisch in de oren, hoe zit dat dan?’) en je zult ook wel antwoorden krijgen, maar elk antwoord zal weer een nieuwe vraag uitlokken. De vraag: “laat me daar eens bewijs voor zien” wordt gaandeweg ook steeds moeilijker om te beantwoorden. En ‘believe me’, er komt een moment dat de complottheoreticus tegen jou gaat zeggen dat je je niet voldoende openstelt of dat je een volgzaam schaapje van de MSM bent. Vergelijk dat eens met een discussie met een Jehova (‘u heeft het Licht nog niet gezien’) en dan ziet u dat mijn vergelijking met religieuze verdwazing nog niet eens zo’n eigenaardige is.
Tenslotte: naar het doel toe redeneren. De complottheoreticus heeft zijn eigen visie op de realiteit. Hij knutselt daaromheen met allerlei gegevens en informatie die het voor hem kloppend maken. Dat kan echt van alles zijn, van nieuwsberichten zonder bronvermelding tot schimmige Youtube-filmpjes waar geen serieus mens acht op slaat. En van oude boekjes (Nostradamus is er zo eentje) tot geretweete (aantoonbare) onzin. Alles om de particulier beleefde realiteit verder te construeren. Het is deze ontembare neiging die in meer of mindere mate in ons allen zit. Zo zitten onze hersenen nou eenmaal in elkaar, hetgeen overigens ook al talloze malen is aangetoond. Het is dan ook van belang om je daarvan bewust te zijn.
Een oproep aan de complottheoretici: vertrouw wat meer op gezond verstand. Snap je dingen niet, zoek het op of bevraag iemand die er verstand van heeft. Ben je niet overtuigd, neem dan de sceptische houding aan (m.a.w. schort je oordeel op). Maar als jullie dat niet doen of niet kunnen, even goede vrienden. Ik bemoei immers nooit.
