Ergens in een grijs verleden hadden we verkiezingen en sindsdien zijn we vier verkenners en vier informateurs verder. De langste kabinetsformatie ooit. Maar heeft u het gevoel dat er een nieuwe regeringscoalitie in aanbouw is? Het demissionaire kabinet regeert vrolijk verder en lijkt zich alleen demissionair te voelen als dat van pas komt. Mark Rutte is nog steeds premier (wat helaas vanzelfsprekend lijkt) en speelt weer vaardig de staatsman.
Wegkomen met schandalen
Het lijkt alsof niemand meer denkt aan de stormachtige beginfase van deze kabinetsformatie toen verkenner Kajsa Ollongren gefotografeerd werd met de aantekening: Positie Omtzigt, functie elders. Het lijkt alsof alle leugens van de premier uit die periode vergeten zijn. Van het arrogante ‘niemand gaat hier uitleg over geven’ tot het collectieve geheugenverlies van Mark Rutte, Kajsa Ollongren en Annemarie Jorritsma. Dat de premier met het versleten excuus van ‘verkeerd herinnerd’ kwam was al ongeloofwaardig genoeg, dat de twee verkenners met hetzelfde smoesje aankwamen was een lachertje.
Daarna kregen we de gelekte kabinetsnotulen waaruit bleek dat het hele kabinet – inclusief de leiders van VVD, D66 en CDA – had samengewerkt om de Kamer niet de gevraagde informatie te geven. Een schending van de grondwet. En waarom was de grondwet geschonden? Om te voorkomen dat de volle omvang van het toeslagenschandaal duidelijk zou worden. Iedereen was geschokt, er werden grote woorden gesproken over een ‘nieuwe bestuurscultuur’, en daarna? Daarna kregen we meer van hetzelfde.
Inmiddels is de helft van de bewindslieden van Rutte3 vervangen en zijn we weer een paar schandalen verder. Het ‘nieuwe leiderschap’ van Sigrid Kaag is al net zo’n holle frase gebleken als de ‘radicale ideeën’ van Mark Rutte. Achter de schermen worden koehandeltjes gesloten en roddels voorbereid die vervolgens tegen elkaar in stelling worden gebracht. Als de smerige tactieken uitlekken houden de politici in kwestie zich even stil totdat het schandaal is overgewaaid en daarna gaan ze door alsof er niets is gebeurd.
Kritische rapporten negeren
Integriteit hoeven we van deze mensen niet te verwachten. Er ligt een kritisch rapport van de Raad van Europa die op verzoek van de Tweede Kamer onderzoek heeft gedaan naar de bestuurscultuur die de toeslagenaffaire mogelijk maakte. Natuurlijk komt in dit rapport de coalitiedwang aan de orde waardoor de Tweede Kamer tandeloos wordt gemaakt. Maar gaat deze coalitie hier iets aan doen? Denk dat maar niet, deze dwang is de basis van hun macht. Dankzij deze macht is ook haast bij de kabinetsformatie nergens voor nodig, al kabbelt het proces op de achtergrond zachtjes verder.
De Nederlandse politiek verschuilt zich graag achter de brede rug van Europese instellingen als het zo uitkomt, maar negeert terechte kritiek van diezelfde instellingen. Zo kwam al in 2019 een rapport uit van het Europese anti-corruptieorgaan GRECO waarin corruptie in Nederland aan de kaak werd gesteld. Er werden negentien aanbevelingen gedaan. Deze zomer concludeerde GRECO dat Nederland niet één aanbeveling volledig had overgenomen.
En dus kunnen in Nederland politici nog steeds rijk worden in het lobbycircuit. Pas als er echt ophef ontstaat – zoals bij de overstap van VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen – komt men met een haastige pleister op de wonde. Van Nieuwenhuizen mag alsnog de eerste twee jaar geen gebruik maken van haar contacten binnen het ministerie. Een cosmetische ingreep, want de mentaliteit is niet veranderd: alles wordt binnen het ons-kent-ons-kringetje geregeld. Zo gaat oud-minister van defensie Frank de Grave onderzoek doen naar de rampzalige evacuatie uit Afghanistan. Sigrid Kaag en Ankie Broekers-Knol kunnen gerust zijn.
Corona als mediatactiek
Is er dan helemaal geen kritiek? Zeker wel, er zijn inmiddels al heel wat kritische columns verschenen, ook in de mainstream media. Maar wat zien we op de voorpagina’s en in de journaals? Elk nieuws over deze schandalen wordt snel weer weggedrukt door de ophef van de dag. En die ophef gaat vooral over corona. Mark Rutte en Hugo de Jonge houden nog steeds hun persconferenties en doen staatsmannelijk achter hun microfoons. Zij presenteren zich als edele stuurlui in een woelige zee. Maar zijn ze dat?
Zouden werkelijke leiders de zorg zo hebben laten verkommeren? Al ver voor de coronacrisis sloegen deskundigen alarm over de zorgcapaciteit in Nederland. In maart 2020 werd ook bij het grote publiek bekend dat Nederland zich in de Europese achterhoede bevond, maar de crisis heeft er niet voor gezorgd dat de koers veranderde. Tijdens de coronacrisis is de overbelaste zorgsector nog verder leeggelopen. Tienduizenden zorgmedewerkers gaven er de brui aan, en geen wonder. Mark Rutte en Hugo de Jonge zijn druk met zichzelf verkopen, maar steun voor het zorgpersoneel is een brug te ver.
Al voor de verkiezingen werd de coronacrisis ingezet voor politiek gewin, denk maar even terug aan de dubieuze avondklokmaatregel. De rechter maakte gehakt van de maatregel en de politiek moest met haastige noodverbandjes komen om dit toch door te kunnen zetten. Intussen was de verdeeldheid onder de bevolking groot: rellen beheersten het nieuws. En wat was het effect van deze maatregel? Dat was er niet, aldus Ernst Kuipers, de voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg in mei dit jaar. Maar wat deed dat ertoe? Rutte had zich weer kunnen profileren als staatsman in woelige tijden en verzilverde de coronabonus bij de verkiezingen.
En precies zo wordt nu weer ingespeeld op de Nederlandse onderbuik. Hugo de Jonge kwam met de ‘epidemie van ongevaccineerden’ en weinigen hadden het nog over het rampzalige coronabeleid. Het was immers veel simpeler om de ‘wappies’ de schuld te geven? Inmiddels weten we dat de cijfers van De Jonge – en het RIVM – zwaar vertekend waren, maar de afleidingsmanoeuvre was alweer succesvol. Momenteel staan de voorpagina’s vol met zorgelijke stukken over het naderende zorginfarct en een mogelijke nieuwe lockdown, en voor velen is dit rechtstreeks te wijten aan de ongevaccineerden, niet aan het beleid.
Een machtsgreep achter de schermen
Dankzij de coronapaniek is de kabinetsformatie voorlopig weer uit beeld. Zeg nu zelf, wie gaat daar bij een dreigend zorginfarct nog naar vragen? We scharen ons achter de leiders. De angst regeert en die leiders zien er zo vertrouwenwekkend uit. Ze zijn dan wel niet volmaakt, maar wie hebben we anders? Dat deze leiders de chaos voortdurend erger maken en die chaos vervolgens gebruiken voor hun eigen agenda vergeten we maar liever.
Maar laten we toch even voorbij de waan van de dag kijken, want de huidige situatie komt onze politici veel te goed uit. Mark Rutte kan zowel corona als de demissionaire status van het kabinet als troefkaarten inzetten wanneer het hem belieft. Komt het goed uit om even ‘machteloos’ te zijn? Dan is het kabinet ineens demissionair en kan – helaas mensen – nu even weinig doen. Komt het beter uit om ‘krachtdadig’ op te treden? Dan biedt de noodsituatie rondom corona ongekende mogelijkheden. Onze premier heeft Nederland al tien jaar een hoop slechte diensten bewezen, maar hij is geniaal als het op dit soort machtsspelletjes aankomt.
Een paar dagen nadat het kabinet aftrad vanwege het toeslagenschandaal maakte Mark Rutte een veelzeggend ‘grapje’ in de Tweede Kamer. ‘U kunt ons niet meer wegsturen als kabinet, dus strikt genomen hebben we nu meer macht dan voor vorige week vrijdag.’ Heel grappig. Maar nu de kabinetsformatie eindeloos voortsleept en niemand haast lijkt te hebben, is het goed om hier even aan terug te denken. Het is absoluut niet grappig als de macht zich aan elke controle onttrekt door in een grijs gebied te opereren. Een ‘nieuwe bestuurscultuur’ blijft nog een verre droom, maar laten we tenminste hopen dat men de bestaande wetten serieus neemt.
Het moet volstrekt helder zijn waar het kabinet voor staat en wie waarvoor verantwoordelijk is. Juist in deze woelige tijden.
Vond je dit artikel goed? Steun Maaike van Charante via repelsteeltje.backme.org
Op de hoogte blijven van nieuwe artikelen? Volg Maaike op Twitter.
