Deze blogpost is geschreven op 27 november.

Ik heb geen idee wat momenteel de situatie bij Forum voor Democratie is. Dat is niet omdat ik het nieuws niet volg. Integendeel, het zou enige inspanning vergen om niet dagelijks met nog meer ontwikkelingen te worden geconfronteerd. Maar het gaat op het moment zo snel dat ik zeker weet dat zelfs de media het tempo niet kunnen bijbenen. Ik ga ook geen moeite doen om te overtuigen wie er “gelijk” heeft. Daar zijn al veel analyses aan gewijd. Teveel, misschien zelfs wel.

Nee, dit is meer een filosofische overweging van de zin en onzin van dingen die dezer dagen door beide kampen, en met name door omstanders, in het rond geslingerd worden. En een jammerkreet van een kiezer die ziet hoe een eens mooie partij verscheurd wordt door een jacht op sensatie, die niets van doen heeft met dat waar de partij voor staat.

Ratio en charisma

Ik ben inmiddels bijna twee decennia stemgerechtigd. In 2017 kreeg zag ik voor het eerst een partij in het politieke spectrum dat wat mij betreft het label ‘aanvaardbaar’ wel verdiende. Er was meer dan genoeg mis met Forum voor Democratie. Maar minder dan met de partijen die ik daarvoor in overweging genomen had. Forum kwam destijds met 2 zetels in de Tweede Kamer, mede dankzij mijn stem. Een keuze waarvan ik gedacht heb dat ik er spijt van zou krijgen, maar die spijt is nooit gekomen.

In de jaren die volgden, werd Forum langzaamaan volwassener. Het ontwikkelde een duidelijke agenda. Het trok intelligente, capabele mensen aan, die de uitgangspunten van Forum steunden, en die de partij uit hadden kunnen bouwen tot een volwaardige, machtige partij die het doel om het partijkartel “op te breken” meer dan waar had kunnen maken, en die de Nederlanders echt iets te kiezen zou hebben gegeven. En een flink deel van “ongehoord Nederland” zou kunnen vertegenwoordigen.

Maar inderdaad – “hadden kunnen”. De afgelopen dagen hebben de mensen die het Forum-gedachtegoed aanhangen (en dan bedoel ik de partijpunten), weinig reden tot vreugde gekend. Het is onmogelijk te zeggen welke door de media gepubliceerde dingen echt betrouwbaar zijn, en welke misleidend. Maar het lijkt wel duidelijk dat het oude gezegde ook hier opgaat: waar er twee vechten, hebben er twee schuld.

Ik twijfel er niet aan dat Baudet domme dingen gezegd heeft. Dat zou niet voor het eerst zijn – er zijn redenen dat het met Forum niet goed gaat in de peilingen. En zeker ook niet voor het laatst – hij haalt momenteel een tempo van meerdere per dag. Voor een politicus is hij eigenlijk niet diplomatiek genoeg en niet verstandig genoeg. Maar, dat is nu ook juist een beetje zijn charme, en naar mijn mening een van de voornaamste redenen dat Forum de afgelopen jaren hoog gescoord heeft in de peilingen.

Andere partijprominenten, die ik zeer hoog heb zitten, en die ik zeer veel verstandige dingen heb horen zeggen en zien schrijven de afgelopen jaren, ergeren zich aan die onkunde. Dat is begrijpelijk. Maar in hun drang om die onkunde van het boegbeeld van de partij te beteugelen en de partij echt groot te laten worden, en in hun tevergeefse pogingen om sturender te kunnen optreden en de steeds terugkerende beschadigende uitspraken een halt toe te roepen, zijn ze gefrustreerd geraakt. En die frustratie heeft afgelopen weekend het kookpunt bereikt.

In de tweets van bijvoorbeeld Annabel Nanninga was duidelijk dat de conclusie bij sommige van die verstandige mensen was dat het zo niet langer kon. Het geloof dat met een zo onberekenbare partijleider de partij echt groots zou kunnen worden, was weg. En zij was niet alleen. Zij en anderen grepen hun kans, bij een zoveelste onverstandige actie, en besloten ervoor te zorgen dat Baudet “onschadelijk” gemaakt zou worden, en (mocht hij daarna nog een rol van betekenis vervullen) voor eens en voor altijd zou beseffen dat hij zich moet beheersen, dat hij meer rekening moest houden met de gevolgen van slechte publiciteit, en vooral, dat de partij groter was dan hij alleen.

Maar Baudet boog niet, hij brak. Of althans, hij weigerde, hardnekkig, om zijn collega’s te geven waar ze om vroegen. Integendeel, hij provoceerde en verweet hen samen te spannen met de media. Dat is, in zichzelf, niet eens onredelijk. De media hebben al sinds het prille begin van Forum weinig opgehad met haar standpunten. De media hebben al die jaren al elke kans aangegrepen om Forum zwart te maken. En in het bijzonder, de media hebben al jarenlang gepoogd om een extreem-rechtse smet aan te brengen op Forum – iets dat relatief eenvoudig is, want partijen als Forum voor Democratie trekken (rechts-)extremistische groepen en personen aan zoals een glas limonade wespen aantrekt.

Die media, zo werd blijkbaar bekend bij de Forum-leiding, waren alweer eens een stuk aan het voorbereiden waar schande gesproken werd van bepaalde app-groepen binnen de jongerenafdeling waar onaanvaardbare standpunten gedeeld werden. De dreiging van de extreem-rechtse smet werd eens te meer reeel. De rationele, verstandige partijprominenten zagen opnieuw het risico dat de media de kiezers zou overtuigen Forum rechts te laten liggen, door (mijns inziens onredelijke) nadruk te leggen op extremisten die zich probeerden te nestelen in de jongerenafdeling. En zij wisten dat Baudet, zoals altijd, er niet in zou slagen om zich kundig uit de situatie te redden, vooral ook omdat er eigenlijk geen redelijke redding mogelijk is – het is niet realistisch om te denken dat een partij ter rechterzijde van het politieke spectrum haar leden zo onder controle heeft dat ze de onvermijdelijke extremisten echt doortastend buiten de deur kan houden. Je zou haast wel de gedachten moeten kunnen lezen van elk lid dat zich aanmeldt.

Het lijkt evengoed duidelijk dat er door Baudet en Jansen fouten gemaakt zijn in dat opzicht – je kunt namelijk op z’n minst correcte actie ondernemen zodra er bewijs opduikt voor rechts-extremisme, en iedereen die zich er schuldig aan maakt per direct uit de partij zetten. Maar ook zonder die fouten zou dit een terugkerend probleem blijven, want extremisten blijven de partij opzoeken, en de media blijven zoeken naar extremistische geluiden.

Idealiter zou een partij afgerekend worden op haar standpunten, die zij uitdraagt en die zij zegt te willen realiseren. Maar in het huidige mediabestel is dat volkomen onrealistisch. Er is in de media maar heel beperkt ruimte voor wat partijen nu echt willen bereiken. Daarentegen is er uitermate veel ruimte voor relletjes, oproer, schandalen, enzovoorts. De enige politicus of politica die een stemmenkanon is, in het bijzonder waar het de jongere politieke partijen betreft, is een politicus die die onophoudelijke media-jacht naar sensatie kan ombuigen en gebruiken om hun achterban te laten horen waar ze eigenlijk werkelijk voor staan. Of, op z’n minst, de kiezers te bereiken. Hoewel ik beide partijen geen warm hart toedraag, zie ik zowel DENK als Geert Wilders deze tactieken met succes toepassen.

En om eerlijk te zijn, ik rekende ook Baudet tot die categorie. Hij deed het misschien wat minder professioneel dan Wilders, maar hij heeft dan ook flink wat jaren minder ervaring. Fortuyn is een ander voorbeeld van iemand die mediakritiek wist om te buigen naar iets dat mensen aantrok. Maar dat gezegd hebbende – er zijn maar heel weinig politici die die gave in significante mate lijken te hebben. Dat is, naar mijn mening, ook de grootste inschattingsfout geweest van mensen als Annabel Nanninga en Joost Eerdmans.

Vooral die laatste zou beter moeten weten. Hij heeft al eens EenNL opgericht. Dat is geflopt om een reden. In tegenstelling tot Baudet, heeft Eerdmans nog nooit laten zien dat hij (landelijk) stemmen kan trekken. Dan kan hij nog zo capabel zijn – alleen maar goede standpunten zijn in het Nederland van vandaag niet voldoende om ook maar 1 kamerzetel te behalen. Er was sprake van dat hij Baudet zou willen vervangen. Hij mag dan op gemeenteniveau hebben laten zien dat hij soms ook wel stemmen kan trekken, of dat landelijk ook gelukt was, is nog maar zeer de vraag. De dynamiek, en in het bijzonder de mediacultuur, zijn niet te vergelijken.

Prisoner’s dilemma

Vrijwel elke actie die door beide zijden de afgelopen dagen werd ondernomen om de partij te “redden” deed precies het tegenovergestelde. Men wilde Baudet eerst dwingen de jongerenafdeling af te stoten, eiste toen dat hij zijn leiderschap zou neerleggen, en eiste tenslotte dat hij de partij helemaal zou verlaten. Maar de manier waarop dat gebeurde – met zoveel mogelijk druk via (sociale) media – was zeer schadelijk. Baudet blijft nog steeds vrij populair bij Forum-stemmers. Om hem, in hen ogen, zo vakkundig een mes in de rug te steken, hem zo voor de bus van de zeer welwillende media te gooien, zou al buitengewoon schadelijk geweest zijn zelfs al hij zich zonder slag of stoot zou hebben laten wegzetten. De meesten hogerop in de partij lijken nog wel redelijk begrip te tonen voor die actie. Maar of er ook zoveel begrip bij de achterban is, lijkt mij nog zeer de vraag. Voor kiezers is, in de praktijk, de leider vaak belangrijker dan de partij. Zij snappen niet waarom die leider zulke harde kritiek en afval verdient van hen die zonder zijn partij hoogstwaarschijnlijk nu nog steeds nobodies zouden zijn geweest.

Andersom heeft Baudet, mijns inziens ten onrechte, schijnbaar gedacht dat hij en hij alleen de partij is. Hij gedraagt zich alsof Forum en hijzelf verwisselbaar zijn, alsof hij niemands advies nodig heeft om de partij tot een succes te maken. Niets is minder waar. Hij heeft vele kwaliteiten, maar de mensen die hem nu verlaten hebben, die hadden de sleutel kunnen en moeten zijn tot het realiseren van zijn programma en punten. Hij kan het niet alleen af, hij heeft kundige mensen nodig. En hij heeft er daarvan nu pijnlijk veel verloren, en daarbij heeft hij duidelijk laten zien dat er binnen Forum eigenlijk geen ruimte is voor getalenteerde mensen om een rol van betekenis te gaan spelen.

Het resultaat lijkt dat beide facties erin geslaagd zijn om de toekomst van de partij onherstelbaar te beschadigen. Het maakte, uiteindelijk, niet eens meer uit of het onder Baudet of onder iemand anders was dat Forum verderging – beide partijen hebben, door hun keuzes en acties, naar alle waarschijnlijkheid een onuitwisbare indruk achtergelaten op de Nederlandse kiezers, die zal voorkomen dat onder hun leiding een politieke partij een echt succes wordt. Zeg maar, net zoals veel van de kopstukken van de LPF van destijds zichzelf politiek buitenspel hebben gezet. Het eindresultaat lijkt daarmee het gevolg te zijn van een klassiek prisoner’s dilemma: beide partijen zagen, begrijpelijkerwijs, dat als de andere partij zou inbinden, dat zij er dan zelf het beste uit zouden komen. Maar doordat niemand inbond, zitten we nu in een situatie die ruimschoots slechter is dan de situatie die we hadden. Zij hadden samen sterk kunnen zijn, als ze zouden samenwerken. Maar de wil tot samenwerking is overduidelijk, aan beide zijden, compleet verdwenen.

Zoals ik in de opening opmerkte, de ontwikkelingen volgen elkaar momenteel snel op, en de toekomst (en wie er in welke vorm straks meedoet aan de verkiezingen) is buitengewoon onzeker. Het lijkt redelijk waarschijnlijk (op het moment van schrijven lijkt de anti-Baudet factie zich te hebben afgescheiden van de partij) dat er straks twee partijen zijn die meedoen aan de verkiezingen. Ik hoop dat, ondanks mijn constatering hierboven, er toch minstens een van die partijen in zal slagen om op de puinhopen van het oude Forum een succesvolle, nieuwe partij kan bouwen die het deel van de bevolking dat de Forum-partijagenda steunt, aan zich kan binden.

Er lijkt zelfs een mogelijkheid te zijn dat beide partijen zich succesvol ontwikkelen, maar die kans lijkt toch wel heel klein. Ook in het geval van LPF hebben we moeten zien dat er geen enkele van de groeperingen in staat was om een levensvatbare politieke organisatie op te richten en de LPF-kiezers te vertegenwoordigen. En, mede op basis van die observering, ik acht de kans op minstens 1 succesvolle partij nu aanzienlijk kleiner dan een week geleden, toen er nog 1 Forum voor Democratie was.

Maar, er is ook wel enige grond voor optimisme. Baudet heeft met Forum laten zien dat hij uit niets een partij kan laten groeien. Hij zou dat opnieuw kunnen doen, vooral als hij zijn fouten inziet en meer ruimte laat voor anderen binnen zijn partij, en hij die anderen ook echt vertrouwt en de nodige dingen laat doen (zoals het uitvoeren van soms pijnlijke operaties zoals het saneren van een jongerenafdeling).

En de groep met Nanninga, Eerdmans, en anderen, is niet vergelijkbaar met de overblijfselen van de LPF van destijds. Zij zijn intelligente, weldenkende mensen, welbespraakt, ervaren, en prima in staat om een partijagenda te schrijven en te verdedigen. Zij zullen nog wel een echte leider moeten vinden, en als die gevonden moet worden binnen de ex-Forum-prominenten, dan zal er nog wel een stap gemaakt moeten worden in uitstraling om al die punten ook om te zetten in steun onder de kiezers.

De tijd zal leren of de nodige ontwikkelingen gaan plaatsvinden om weer een “complete” politieke partij te doen groeien. Hoewel onwaarschijnlijk, zou het fascinerend zijn, bijna onwerelds, om straks twee partijen te zien die elk stemwaardig zijn voor een Forum-aanhanger van het eerste uur. Dan zou er, voor het eerst, misschien wel echt iets te kiezen zijn aan deze kant van het politieke spectrum. Anders gezegd: mochten de media op een dag berichten over rumoerige coalitiebesprekingen tussen een groep-Baudet en een groep-Nanninga die elkaar (nog altijd) het licht in de ogen niet gunnen, dan zou ik een buitengewoon tevreden kiezer zijn. De kans lijkt klein, en de realiteit zal wel minder rooskleurig blijken. Maar in een week als deze kijk ik graag naar elk lichtpuntje dat ik kan vinden.

.