Terwijl de stofwolken van de gigantische politieke aardverschuiving van afgelopen verkiezingen nog neerdalen vraagt iedereen zich af hoe we moeten omgaan met deze nieuwe politieke machtsverhoudingen. In dit artikel wil ik ingaan op de tweesprong waar de coalitie zich nu op bevindt en de uitdagingen waar Forum voor Democratie zich voor gesteld ziet. Wat ik alvast wil beloven: Mijn volgende bijdrage zal gaan over de (nieuwste) golf van demonisering en onverholen haat die tegen Forum en haar kiezers is ontstaan. 

De nieuwe Eerste Kamer

Nog voordat een uitslag binnen was kwam was de NOS aan het kraaien over de exitpolls, met daarbij alvast mooie zetelverdelingen voor de Eerste Kamer. Het wordt daarbij vergeten dat in het getrapte kiessysteem van de Provinciale Staten naar de Eerste kamer nog wel het een en ander kan gebeuren. Je moet immers 570 stemmen omzetten naar 75, dus daar gaat onherroepelijk informatie bij verloren. Daarnaast zijn ook andere scenario’s denkbaar waarbij er nog een zeteltje verschuift, maar het grote plaatje tekent zich al wel aardig af.  Wat nog wel spannend wordt is de vraag of FvD hun vertegenwoordiging in de provincies rond krijgt, want dat zou nog een flinke deuk kunnen geven aan de verkiezingsoverwinning.

Een visualisatie van een mogelijke zetelverdeling in de Eerste Kamer. Bron: Friesch Dagblad

De coalitie

VVD, CDA, D66 en CU hebben de meerderheid in de Tweede Kamer en regeren het land, maar zijn de meerderheid in de Eerste Kamer met afstand kwijt: 7 zetels missen ze voor een meerderheid. Dat is een probleem, want voor iedere nieuwe wet moeten dus 7 zetels aan steun worden gevonden om hem door de Eerste Kamer te krijgen. Idealiter, voor de coalitie, zou je daar één partner voor vinden die je een beetje wisselgeld geeft, een mooi stokpaardje waarmee ze aan hun achterban kunnen laten zien dat ze iets bereiken, in ruil voor steun voor andere maatregelen. Een andere optie zijn wisselende coalities: Je zoekt bij ieder wetsvoorstel nieuwe steun, je moet opnieuw onderhandelen en (vaak) er opnieuw iets tegenover stellen. Dit is de meest democratische, maar ook de meest onstabiele manier om om te gaan met een minderheid, want je laat heel veel mensen mee onderhandelen die allemaal je meerderheid op een cruciaal moment kunnen ontnemen

De oppositie

De sleutelrollen in de oppositie liggen bij 3 partijen: FvD, GroenLinks en de PvdA. Die hebben alledrie de mogelijkheid om de coalitie aan een meerderheid te helpen, en dat is een zegen voor premier Rutte. De drie opties betekenen namelijk dat niemand keiharde eisen kan stellen, want er is altijd een alternatief wat nog minder aantrekkelijk is. Vooral het feit (eigenlijk de mogelijkheid) dat de PvdA groot genoeg is voor gedoogsteun is een domper, want dat is nog een concurrent waarmee het kabinet samenwerking met GL en FvD kan omzeilen.

Verdere opties zijn er eigenlijk alleen in theorie: De SP en de PvdD zouden samen nog voldoende kunnen zijn voor gedoogsteun, maar zouden die minder concessies verlangen dan GL? Verder hebben 50Plus en de PVV ook voldoende zetels, maar Wilders en het Kabinet steunen? Nee, ik zie het niet gebeuren.

Electorale belangen

VVD

De VVD van Mark Rutte is een linkse… nou vooruit, middenpartij geworden. Afgezien van een proefballonnetje van Klaas Dijkhof zo nu en dan wordt bijna niet meer geconcurreerd met Wilders, klassiek liberale thema’s als verkleining van de overheid staan niet op de agenda en de klimaatagenda van GroenLinks is volledig overgenomen. Ondanks dat haalt de VVD nog steeds stemmen, dus ik vind het moeilijk om te zien wat die kiezers drijft, dus wat electoraal de VVD drijft. Al met al zal de prioriteit zijn om het wetgevingsproces zo min mogelijk te laten stagneren en de invloed van de noodgedwongen coalities in de Eerste Kamer zo ver mogelijk te verminderen.

CDA

Het CDA is door jarenlange samenwerking sterk aan de VVD gekoppeld, qua belangen, maar heeft een ander electoraat, dat breder over het politieke midden heen ligt. Een van de oorzaken dat de partij gedecimeerd is (15 jaar geleden konden ze nog op 40 zetels in de Tweede Kamer rekenen) is de polarisatie, want waar ze vroeger vanuit het midden twee kanten konden aanspreken vallen ze nu in een kloof tussen extremen. Het CDA is, net als de VVD gebaad bij een soepel lopend kabinet, maar heeft als toegevoegde noodzaak dat ze hun achterban op het platteland tevreden moeten houden. Dat maakt het lastig om met een partij als GroenLinks of de PvdD samen te werken, want die zijn niet bepaald populair buiten de grote steden.

D66

Rob Jetten hield een enthousiast verhaal maar kan er niet omheen dat D66 bijna gehalveerd is ten opzichte van hun oude stand. Die kiezers zijn natuurlijk weggelopen naar GroenLinks, omdat het geluid bijna hetzelfde is, en dat vormt ook gelijk de moeilijkheid: Samenwerking over links vervaagt de verschillen nog meer, maar na het felle afzetten tegen Baudet van zijn voorganger Pechtold kan Rob Jetten het niet meer aan zijn electoraat verkopen om ook maar de kleinste toenadering op rechts te zoeken. Zo zit de ‘middenpartij’ feitelijk vast in haar eigen retoriek. Een ding is zeker: D66 zal alles moeten doen om het kabinet in het zadel te houden, want bij nieuwe verkiezingen is de kans dat D66 nog mee gaat regeren nihil.

ChristenUnie

Qua samenwerking heeft CU minder reserveringen dan haar coalitiepartners, want de enige concurrentie voor de achterban van de linkse kerk ligt bij het CDA, dat al sinds jaar en dag met de rechtsere VVD in bed ligt. De partij is nodig voor dit kabinet en heeft het kabinet nodig om relevant te zijn, dus blijft met alle plezier binnenboord.

GroenLinks

Na de monsterzege in de Pronvinciale Staten heeft GroenLinks iets te bewijzen. De partij die nog nooit regeerde en wegliep uit de onderhandelingen voor Rutte 3 moet laten zien aan de achterban dat ze ook iets kunnen bereiken, want anders dan FvD zijn ze niet de verkiezingen in gegaan met de boodschap dat de gevestigde partijen hen willen buitensluiten. De meer verzoenende taal in aanloop naar de verkiezingen maakt de onderhandelingspositie met het kabinet al bij voorbaat zwakker, want een falen om samen te werken (en alle gevolgen van dien) zullen door de achterban worden uitgelegd als het verkwanselen van de indrukwekkende overwinning. Kortom, GroenLinks staat of valt met samenwerking en voortgang van de klimaatwet.

Forum voor Democratie

Het mooie verhaal van Thierry ten spijt is het nog maar zeer de vraag of de klinkende overwinning in de Provinciale Statenverkiezing kan worden omgezet in invloed over het regeringsbeleid. Zoals hierboven al duidelijk wordt is er een meerderheid voor de klimaatwet aanwezig, maar zal iedere kans op rechts beleid dan verkeken zijn voor Rutte, want FvD heeft al aangegeven dan niet zomaar meer samen te werken. Het is voor FvD zaak om momentum en het vertrouwen van hun kiezers te behouden door duidelijk te laten zien hoe ze de verkiezingswinst verzilveren. Dat kan op twee manieren:

• De coalitie vindt bij het Forum een goede partner om mee samen te werken onder een redelijk compromis. Ten minste één groot Forum-onderwerp krijgt serieuze stappen, misschien zelfs echt FvD-beleid, en het kabinet moet water bij de wijn doen op andere punten, zoals de klimaatwet. In ruil daarvoor kan Rutte doorregeren.
• De coalitie sluit FvD buiten en dat kan aan de achterban worden getoond. De boosheid en onvrede over het ‘genegeerd worden’ die veel kiezers voelen kan verder worden uitgebuit en worden omgezet in een tweede monsterzege in de volgende verkiezingen.

PVV

Geert Wilders feliciteert Thierry Baudet

De PVV is niet gebaat bij samenwerking met dit kabinet, zo simpel is het. Maar de grote zege van FvD heeft wel iets veranderd: Voor het eerst gloort aan de horizon de hoop dat het cordon sanitaire, waar Wilders al jarenlang in vastzit, wordt doorbroken. Het kan de PVV er veel aan gelegen zijn om zelf relevant te blijven, maar ook absoluut geen zetels te snoepen bij hun potentiële partner. Misschien zal Wilders zijn toon zelfs matigen in het vooruitzicht van mogelijke regeringsdeelname.

Het is duidelijk dat de coalitie, alleen nog rechts bij mensen die echt niet hebben opgelet de afgelopen jaren, meer ruimte krijgt om samen te werken op links, hoewel FvD zich constructief opstelt richting samenwerking.

In de Provincies

In de provincies is er een heel ander verhaal en lijken partijen allemaal meer bereid tot compromissen. Draagvlak voor een cordon sanitaire tegen de partij lijkt er niet te zijn. Hier ligt een kans voor de kersverse leden van de Provinciale Staten van Forum, maar ook gelijk de grootste valkuil. Er zijn provincies waar de kans op meeregeren sowieso klein is; lekker makkelijk, want dat betekent dat de zetels enkel gevuld moeten worden, de Eerste Kamer gekozen en dat de partij dan de oppositie in kan gaan. Minder invloed, maar ook weinig kans op uitglijders. De risicoprovincies zijn degenen waar Forum niet alleen groot is geworden, maar ook kansen liggen op samenwerking.

In die provincies moet Forum laten zien wat ze kan om het bewijs te leveren dat ‘LPF-toestanden’ succesvol zijn afgewend door de uitgebreide opbouw in de afgelopen twee jaar. In een provincie als Flevoland zijn de vooruitzichten daarop positief te noemen en lijkt de partij de kans met beide handen aan te grijpen, terwijl het in een provincie als Noord-Holland nog wat lijkt te rommelen.

Deze uitdaging is veel minder groot voor andere partijen: Niet alleen is er maar één grootste winnaar van afgelopen woensdag, maar ook regeren alle andere (relevante) partijen al ergens mee in de provincie, waardoor falen niet zo hard zal worden afgerekend.

Conclusie

Het is met de overwinning van FvD niet minder spannend geworden of de partij de gigantische verwachtingen waar zal kunnen maken. De aasgieren cirkelen al boven de partij, niet alleen in de vorm van politieke opponenten, maar ook in de vorm van activistische journalisten (zie bijvoorbeeld de twitter-feed van ‘journalist‘ Chris Klomp) en extreem links dat bereid is om iedere hint van een misstap om te zetten in een gigantische hetze.

Het is dus zaak om de partij op de voet te blijven volgen, je uit voldoende bronnen te informeren en vooral kritisch te blijven op zowel de prestaties van de partij zelf en hun critici.