Uit het boek Het Jaar 1934 door dr. M. van Blankenstein (1934)
Spanje is dit jaar een land van politieke en sociale stuiptrekkingen geweest. Door de machtsdeling in zijn parlement, is een waarlijk krachtige regering niet mogelijk. Radicale premiers regeren het land, in afhankelijkheid echter van de groepen van rechts, katholieken en conservatieven.
De sterke man van de katholieke hoofdgroep, Gil Robles geeft er de voorkeur aan, niet aan de regering deel te nemen, maar van achter de schermen zijn invloed uit te oefenen. Het gevolg van deze toestand is een algemene politieke malaise, waaruit ieder ongeluk voor het land te voorschijn kan komen. Gevaar voor de republiek schijnt er voor het ogenblik niet te bestaan; zelfs zonder de groepen van rechts heeft het monarchisme weinig ijverige aanhangers te tellen. Wel echter zijn de kansen niet gering, dat de machteloosheid van het parlement, en de gestadige onrust, die zich o.a. in talloze stakingen en stakinkjes manifesteert, tenslotte een nieuwe dictatuur tot resultaat hebben,
Lerroux, de ‘oud’ minister-president, een een vurige, maar nu door de jaren en de macht wat mat geworden radicale revolutionair, is weer minister-president. Na een geschil met Zamora, de staatspresident, over een amnestiekwestie, was hij afgetreden, en had zijn partijgenoot Samper zijn plaats ingenomen. Na enige tijd kwam Lerroux opnieuw aan het bewind. Dit lokte echter verzet uit van de socialisten, ook wel van radicalen, maar vooral van uiterst linkse of anarchistische elementen. Een bloedige burgeroorlog in Asturie en in het bijzonder in en om de stad Oviedo, was het gevolg. Ook in Catalonië brak een opstand uit. Daar kondigde de regering de onafhankelijkheid van het gewest af. Die onafhankelijkheid heeft, doordat de troepen in de stad aan Madrid trouw bleven, slechts uren geduurd. Heel veel ernstiger is de strijd in Asturie geweest, die van beide kanten met verbittering en wreedheid is gevoerd.
Nadat de opstand onderdrukt was, is de centrale regering met gematigdheid bij de vervolging van de schuldigen te werk gegaan. Lerroux heeft dientengevolge ernstige moeilijkheden gehad met zijn coalitiegenoten van rechts. Vooral de vrijspraak van de oud-premier Azanna werkte in die kringen tot veel ergernis.
En zo komen we tot 2017. Waarbij de onderliggende problemen in de Spaanse samenleving in feite nooit zijn opgelost en voort blijven bestaan. Of het nou gaat om de monarchisten of republikeinen, het Baskenland of Catalonië. De EU heeft, in haar beleving, 60 jaar vrede gebracht. Of is de realiteit dat de problemen nooit zijn weggeweest, zoals in Spanje vlak voor de burgeroorlog waar het fundament in 1934 voor werd gelegd?
